Της Κοραλίας Τιμοθέου
Έκσταση. Εξ-ίσταμαι. Υπάρχω έξω. Έξω από τη ρουτίνα. Κάπου αλλού. Πού όμως, πώς και γιατί;
Σύμφωνα με μελέτη* που διενεργήθηκε στις ΗΠΑ από το 1956 μέχρι σήμερα, το ποσοστό των ανθρώπων που δηλώνουν ευτυχισμένοι παραμένει σταθερά στο 30%, παρόλο που το εισόδημα τους έχει τριπλασιαστεί στο διάστημα αυτό. Η ευτυχία αυξάνεται ανάλογα με το εισόδημα μέχρι και μερικές χιλιάδες δολάρια πάνω από το όριο της φτώχειας. Από το σημείο αυτό και μετέπειτα, αύξηση του εισοδήματος δεν αναλογεί με αύξηση στα επίπεδα ευτυχίας. Αυτό σημαίνει ότι εφόσον οι υλικές μας ανάγκες ικανοποιηθούν στα πλαίσια του λογικού, με ίσως κάποιο περιθώριο ασφαλείας, η περαιτέρω αύξηση του πλούτου δεν αποτελεί συνιστώσα της ευτυχίας μας!
Θα ήταν επομένως ενδιαφέρον να βρούμε ποιες συνήθειες ή χαρακτηριστικά της καθημερινότητας μας προσθέτουν στην ευτυχία μας έτσι ώστε να τα εντάξουμε στο πρόγραμμα μας πιο συνειδητά.
Ο Δρ. Csikszentmihalyi παρακολούθησε μεγάλο αριθμό δημιουργικών ανθρώπων (καλλιτεχνών και επιστημόνων), για να ανακαλύψει με ποιο κριτήριο οι άνθρωποι αυτοί επέλεγαν σε τι άξιζε να αφοσιωθούν. Οι επιλογές τους δεν είχαν σχεδόν ποτέ απώτερο στόχο την υστεροφημία ή το οικονομικό όφελος αλλά προσέδιδαν στη ζωή τους νόημα και αξία. Το συμπέρασμα του ήταν ότι οι επιλογές ήταν τέτοιες που δημιουργούσαν στον καθένα τους το αίσθημα της έκστασης και της ροής.
Έκσταση στην κυριολεξία σημαίνει απομάκρυνση. Βγαίνω έξω από τη ρουτίνα μου και εισέρχομαι σε μια εναλλακτική-διαφορετική πραγματικότητα. Αρχαίους πολιτισμούς όπως τον Ελληνικό, τον Αιγυπτιακό, τον Κινέζικο, τον Ινδικό, τους αναπολούμε όχι τόσο για την καθημερινότητα τους, αλλά για τα επιτεύγματα τους τα οποία προήλθαν από «εκστατικές» δραστηριότητες ασύλληπτου κάλλους (Παρθενώνας) ή περιπλοκότητας και μεγέθους (Πυραμίδες) ή αποτελούσαν έργα που προορίζονταν για «εκστατικές» εμπειρίες των χρηστών όπως ναούς, θέατρα, αρένες (Κολοσσαίο).
Ένας συνθέτης για παράδειγμα, δεν χρειάζεται να πάει σε γήπεδο για να βιώσει την έκσταση. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα κομμάτι χαρτί, ένα μολύβι και τη φαντασία του η οποία δημιουργεί ηχητικούς συνδυασμούς που δεν έχουν προϋπάρξει. Δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα. Η εμπειρία του είναι τόσο έντονη που σχεδόν δεν αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του. Χάνει την αίσθηση του χρόνου και του χώρου.
Το νευρικό μας σύστημα είναι ανίκανο να επεξεργαστεί περισσότερα από 110 bytes πληροφορίας ανά δευτερόλεπτο. Για να διαβάσετε και να κατανοήσετε το κείμενο αυτό επεξεργάζεστε λίγο περισσότερα από 60 bytes το δευτερόλεπτο. Το ίδιο και για να ακούσετε και να κατανοήσετε κάποιο που σας μιλά. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε και τα δύο ταυτόχρονα. Όταν είμαστε απορροφημένοι σε μια δραστηριότητα που απαιτεί την πλήρη συγκέντρωση μας, δεν μας απομένει ικανότητα να σκεφτούμε οτιδήποτε άλλο: τον ατέλειωτο κατάλογο με τις δουλειές που μας περιμένουν, τα προβλήματα μας, αν πεινάμε ή αν είμαστε κουρασμένοι. Το σώμα μας μοιάζει να μην υπάρχει. Ο συνθέτης δηλώνει ότι η μελωδία ρέει αυτόματα «από μόνη της» στο μυαλό του. Αυτή η κατάσταση έκστασης και ροής έχει διαφορετική μορφή για τον καθένα: ένα μουσικό όργανο, ποίηση, τέχνη, αθλητισμός, εργασία, προσευχή. Ο Άλμπερτ Άινσταϊν έδωσε μια παρόμοια περιγραφή για την εμπειρία που είχε όσο μελετούσε τη θεωρία της σχετικότητας.
Για να βρεθεί κάποιος σε κατάσταση έκστασης και ροής πρέπει να πληρούνται οι πιο κάτω προϋποθέσεις:
-
Να υπάρχει ξεκάθαρος στόχος.
-
Να υπάρχει ο κατάλληλος χώρος στον οποίο μπορεί να εργαστεί και να συγκεντρωθεί.
-
Να υπάρχει ο κατάλληλος βαθμός δυσκολίας, δηλαδή, ο στόχος να είναι εντός των δυνατοτήτων, δεξιοτήτων και γνώσεων του αλλά να μην είναι εύκολος. Να αποτελεί εφικτή πρόκληση.
-
Να υπάρχει ανατροφοδότηση των αποτελεσμάτων. Προχωρεί προς τη σωστή κατεύθυνση;
Στην περίπτωση αυτή, η ίδια η δραστηριότητα και όχι μόνο το αποτέλεσμα αποκτά αξία.
Πολύ χαμηλός βαθμός δυσκολίας προκαλεί βαριεστημάρα και απάθεια ενώ υπερβολικά ψηλός βαθμός δυσκολίας κούραση και άγχος. Σε πολλές περιπτώσεις, οι καταστάσεις που επιφέρουν ροή δεν είναι στατικές. Όσο η εμπειρία και οι ικανότητες μας βελτιώνονται, μια συγκεκριμένη δραστηριότητα δυνατό να καταστεί ευκολότερη και να αποτελέσει ρουτίνα. Στην περίπτωση αυτή αυξάνουμε το βαθμό δυσκολίας του στόχου για να επιφέρουμε και πάλι το κέντρισμα του ενθουσιασμού, του κινήτρου και της υποκίνησης.
Η πρόκληση για τον καθένα από μας είναι να βρούμε όσο το δυνατό περισσότερες δραστηριότητες μας φέρνουν σε κατάσταση ροής και να τις εντάξουμε στην καθημερινότητα μας. Ποιες είναι αυτές για εσάς;
*Mihaly Csikszentmihalyi, Flow, the Secret to Happiness.
*Δημοσιεύτηκε στον Πολίτη, την Καθημερινή και τον Φιλελεύθερο τον Δεκέμβριο του 2018