Της Κοραλίας Τιμοθέου
Ο Robert Emmons*, πρωτοπόρος στη μελέτη της ευγνωμοσύνης, την ορίζει ως το αίσθημα ευλάβειας που αισθανόμαστε για κάτι που μας δίδεται. Ευγνωμοσύνη υφίσταται όταν, χάριν σε κάποιο άλλο πρόσωπο, κάτι καλό μας δίδεται ή μας συμβαίνει, το οποίο δεν έχουμε κατ’ ανάγκη κερδίσει, ούτε δικαιωματικά μας ανήκει. Είναι αποτέλεσμα της προαιρετικής, σκόπιμης ενέργειας κάποιου άλλου για τον οποίο έχει μάλιστα και κάποιο κόστος, σε χρόνο, χρήμα, προσπάθεια κλπ.
Κατά τον Emmons, υπάρχουν δύο είδη ευγνωμοσύνης: η στιγμιαία και η μακροπρόθεσμη. Τη στιγμιαία ευγνωμοσύνη, την αισθανόμαστε όταν κάποιος μας ωφελεί με κάποιο τρόπο. Στην περίπτωση της μακροπρόθεσμης ευγνωμοσύνης, νιώθουμε ότι όλα στη ζωή μας αλλά και η ίδια η ζωή αποτελούν για μας ένα μεγάλο δώρο. Αντίθετα, οι αγνώμονες άνθρωποι θεωρούν τη ζωή ως βάρος και επικεντρώνονται στις αρνητικές της πτυχές και σε όλα όσα δεν έχουν, αντί σε όλα όσα έχουν.
Καλλιεργώντας το αίσθημα της ευγνωμοσύνης στην καθημερινότητα μας, οι ερευνητές* απαριθμούν τα οφέλη που έχουμε να αποκομίσουμε: αισιοδοξία, ευτυχία, καλύτερη φυσική υγεία (βελτιωμένο ανοσοποιητικό σύστημα, χαμηλότερη αρτηριακή πίεση) και σωματική κατάσταση (ευεξία), περισσότερο κίνητρο για σωματική άσκηση και υγιεινή διατροφή, ενθουσιασμό, ενδιαφέρον, περισσότερη ενέργεια, αυτοπεποίθηση, καλύτερο ύπνο, βελτιωμένες σχέσεις και ποιοτική κοινωνικοποίηση. Οι ευγνώμονες άνθρωποι δεν αισθάνονται χαρούμενοι συνεχώς. Υπάρχουν περιπτώσεις που χρειάζεται η λύπη, ο θυμός και πλήθος άλλων συναισθημάτων. Η ευγνωμοσύνη ωστόσο ενδυναμώνει τον άνθρωπο ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει στις αντιξοότητες της ζωής. Μας βοηθά να αναγνωρίσουμε τη θετική οπτική γωνία μιας δύσκολης κατάστασης ή απλά να αντεπεξέλθουμε κλείνοντας ένα δυσάρεστο κεφάλαιο της ζωής μας ευκολότερα και προχωρώντας.
Η ευγνωμοσύνη είναι σημάδι ψηλής συναισθηματικής (EQ) και κοινωνικής νοημοσύνης (SQ) αφού είναι απόδειξη της αναγνώρισης του καλού. Επιπλέον, μας βοηθά να είμαστε πρακτικοί στην επίλυση προβλημάτων που παρουσιάζονται και γι’ αυτό αποτελεί και ένδειξη ψηλής λογικής νοημοσύνης (IQ).
Η ευγνωμοσύνη στις μέρες μας θεωρείται από πολλούς ως αδυναμία. Είναι εν μέρει παραδοχή ότι βασιζόμαστε στους άλλους και χρειαζόμαστε τη βοήθεια τους. Ότι δεν είμαστε πλήρως αυτόνομοι. Είναι επίσης παραδοχή του ότι πολλές φορές δεν λαμβάνουμε αυτό που «μας αξίζει» στη ζωή. Λαμβάνουμε περισσότερα. Για όσους έχουν την τάση να αποδίδουν όλα τα καλά που τους συμβαίνουν στον εαυτό τους και όλα τα κακά σε εξωγενείς παράγοντες, αποτελεί πλήγμα στο «εγώ» τους. Επιπλέον μπορεί να θεωρηθεί ότι μας καθιστά εύκολα ικανοποιημένους σε σημείο που να μην έχουμε ψηλούς στόχους. Οι παρατηρήσεις του Emmons* έδειξαν ότι οι ευγνώμονες άνθρωποι μένουν πιο προσηλωμένοι στους στόχους τους και εργάζονται 20% πιο σκληρά για την επίτευξη τους.
Ο Γερμανός κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Georg Simmel δίδασκε πως η ευγνωμοσύνη είναι η συνείδηση της ανθρωπότητας. Εννοώντας ότι χάρη σ’ αυτήν συνυπάρχουμε και συνεργαζόμαστε μεταξύ μας, ακριβώς γιατί αναγνωρίζουμε την αμοιβαιότητα και την αλληλεξάρτηση. Αναγνωρίζοντας κάτι καλό που γίνεται για μας, νιώθουμε την ανάγκη να ανταποδώσουμε, όχι κατ’ ανάγκη στον ευεργέτη μας αλλά στην κοινωνία γενικότερα. Με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η ηθική συμπεριφορά μας.
Η ευγνωμοσύνη αποτελεί συνειδητό τρόπο σκέψης και μπορεί να γίνει συνήθεια. Πώς μπορούμε λοιπόν να την ακονίσουμε;
- Ο κλασσικότερος τρόπος είναι μέσω της τήρησης ενός ημερολογίου στο οποίο καταγράφουμε σε προκαθορισμένη συχνότητα (π.χ. μία φορά την εβδομάδα) τρία με πέντε καλά που έκανε κάποιος για μας και πως νιώσαμε γι’ αυτά.
- Ένας απλούστερος τρόπος είναι η μέθοδος «Σταμάτα, κοίταξε, προχώρα» του Αδελφού David Steindle-Rast**, ο οποίος μας συμβουλεύει να επιβραδύνουμε τους ρυθμούς μας έτσι ώστε να είμαστε σε θέση να αναγνωρίσουμε όλα όσα κάνουν οι άλλοι για μας και να τα εκτιμήσουμε.
- Ένας δραστικότερος τρόπος είναι οι επιστολές ευγνωμοσύνης με τις οποίες εκφράζουμε την ευγνωμοσύνη μας σε άτομα που μας έχουν στηρίξει ή βοηθήσει και τα οποία δεν είχαμε ποτέ την ευκαιρία να ευχαριστήσουμε.
Η ευγνωμοσύνη καλλιεργείται φυσικά αποτελεσματικότερα εάν γίνει τρόπος ζωής από την παιδική ηλικία. Γι’ αυτό γονείς και σχολεία μπορούν να εντάξουν στοιχεία και δείγματα ευγνωμοσύνης στην καθημερινή τους ζωή ώστε να αποτελέσουν παράδειγμα για τα παιδιά αλλά και να τα διδάξουν συνειδητά για την αξία και τα οφέλη που αποκομίζει όποιος πλέει σε πελάγη ευγνωμοσύνης.
Τυλίγοντας τα χριστουγεννιάτικα σας δώρα σκεφτείτε τα λόγια του William A. Ward:
«Το να αισθάνεσαι ευγνωμοσύνη και να μην το δείχνεις είναι σαν να τυλίγεις ένα δώρο και να μην το δίνεις».
*Robert Emmons: The power of gratitude, Pay it forward, Five myths about gratitude.
** https://gratefulness.org/brother-david/about-brother-david/
**Δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή, στον Πολίτη και στον Φιλελεύθερο τον Δεκέμβριο του 2018