Της Κοραλίας Τιμοθέου
«Μέρα χωρίς γέλιο, είναι μέρα χαμένη», Τσάρλυ Τσάπλιν
Το γέλιο μπορεί να θεωρείται επιπόλαιο. Κατ’ ακρίβεια όμως συνιστά μηχανισμό επιβίωσης και συναντάται στη συμπεριφορά διάφορων ειδών του ζωικού βασιλείου. Είναι στοιχείο επικοινωνίας και εξυπηρετεί πολλούς σκοπούς, όπως την πρόληψη συγκρούσεων, την προώθηση συνεργασίας, την καλλιέργεια οικειότητας και την πρόσκληση για παιχνίδι.
Εργαστηριακές παρατηρήσεις* έδειξαν ότι οι αρουραίοι γελούν εν αναμονή παιχνιδιού ή ανταμοιβής. Χρησιμοποιούν το γέλιο για να εκτονώσουν τις μεταξύ τους εντάσεις και να συμφιλιωθούν. Οι επιστήμονες παρατήρησαν στα ποντίκια νευρικό γέλιο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες τα τοποθέτησαν σε νέο περιβάλλον ή τα χειρίστηκε καινούριο προσωπικό. Οι χιμπαντζήδες έδειξαν επίσης να γελούν για να κατευνάσουν τους ανώτερους τους στην ιεραρχία της κοινότητάς τους.
Στους ανθρώπους, το γέλιο συνιστά δείγμα συναισθηματικής υγείας. Στα βρέφη είναι αντανακλαστικό. Ως νήπια γελούμε κατά μέσο όρο 300 φορές την ημέρα ενώ ως ενήλικες 17**. Στην ενήλικη ζωή μας συχνά ξεχνάμε τι θα πει γέλιο και μπορούμε να διανύσουμε εβδομάδες χωρίς να γελάσουμε ούτε μια φορά.
Διαχρονικά, διάφορες κουλτούρες έδιναν και δίνουν διαφορετική σημασία και ορισμό στο γέλιο αλλά σε όλες τις περιπτώσεις υπάρχουν άνθρωποι των οποίων ο ρόλος είναι να κάνουν τους άλλους να γελούν: κωμικοί, γελωτοποιοί, κλόουν, δημιουργοί κινούμενων σχεδίων, συντελεστές σατιρικών εκπομπών. Από τα αρχαία χρόνια, ο επαγγελματίας «παραγωγός» γέλιου είχε σημαντική κοινωνική θέση, πολλές φορές στην αυλή του βασιλιά ή αυτοκράτορα (αρχαία Κίνα).
Το γέλιο μπορεί να οφείλεται σε αντιφάσεις, απροσδόκητες εξελίξεις σε μια ιστορία (ανέκδοτο), ασυναρτησίες με την έννοια της έλλειψης λογικής σειράς και ειρμού. Παράδειγμα το κλασικό ανέκδοτο του κωμικού Groucho Marx: «Ένα πρωί πυροβόλησα έναν ελέφαντα με τις πιτζάμες μου. Πως βρέθηκε να φορά τις πυτζάμες μου, δεν έχω ιδέα!» Ο εγκέφαλος μας διαβάζει ή ακούει την πρώτη πρόταση και φαντάζεται τον Groucho Marx σε σαφάρι φορώντας τις πιτζάμες του. Στη συνέχεια η φανταστική σκηνή ανατρέπεται βάζοντας τον ελέφαντα στις πιτζάμες του Marx. Αυτή η ανατροπή οδηγεί στην παραγωγή ντοπαμίνης, του νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με τα αισθήματα της απόλαυσης και της καλής διάθεσης. Τη δεύτερη φορά που ακούμε την ίδια ιστορία, ο παράγοντας του αιφνιδιασμού έχει χαθεί γι’ αυτό και δεν είναι τόσο αστεία πια.
Το γέλιο είναι προϊόν χαράς, έκπληξης, αμηχανίας, εύθυμης διάθεσης, καλής προαίρεσης ή ακόμα σινιάλο συνεργασίας. Άντρες και γυναίκες γελούν με διαφορετικό τρόπο και για διαφορετικά θέματα. Η Joanne Backoroski μελέτησε ηχητικά το γέλιο και τη μοναδικότητα του ήχου που παράγει ο καθένας, την «υπογραφή γέλιου» του. Ηχητικά εντόπισε χάχανα, τσιτσιρίσματα, καγχασμούς, κακαρίσματα, ρουθουνίσματα, γρυλλίσματα και ένα σωρό διαφορετικά ηχητικά εφέ, τα οποία ανάλογα με το άτομο, το θέμα και την περίσταση, αποτελούν εκφράσεις του γέλιου.
Παρόλα τα διάφορα είδη γέλιου, το γέλιο προκύπτει από τον ίδιο μηχανισμό – μερικές εκπομπές αέρα από τα λαρύγγια μας – και έχει πολλά οφέλη για τον άνθρωπο. Το θετικό χιούμορ είναι ευεργετικό ενώ το σαρδόνιο όχι:
- Υγεία: ηρεμεί το καρδιαγγειακό σύστημα, μειώνει την αρτηριακή πίεση, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Για τους γηραιότερους, μειώνει την κατάθλιψη, βελτιώνει τον ύπνο, μειώνει τον χρόνιο πόνο και βελτιώνει την υγεία γενικότερα. Οι ευεργετικές ιδιότητες του γέλιου συγκρίνονται με αυτές της σωματικής άσκησης.
- Ευεξία: βελτιώνει τη ψυχολογική κατάσταση, μειώνει το άγχος, αυξάνει την προσαρμοστικότητα και βελτιώνει τις σχέσεις.
- Σχέσεις: φέρνει κοντά ρομαντικούς συντρόφους, οικογένειες, φίλους, συνάδελφους ακόμα και ανταγωνιστές και μας βοηθά να επιλύσουμε συγκρούσεις και διαπληκτισμούς. Η ντοπαμίνη που απελευθερώνεται στον εγκέφαλο όταν βρίσκουμε κάτι αστείο, αποσυμφορεί την ένταση.
- Εργασία και μάθηση: βελτιώνει την απόδοση και τη δημιουργικότητα. Αυξάνει το ενδιαφέρον για εξερεύνηση, διερεύνηση και μάθηση, τη συγκέντρωση και τη μνήμη.
Το χιούμορ αποτελεί την κυριότερη πηγή γέλιου. Η λέξη χιούμορ, πηγάζει από τη θεωρία του Ιπποκράτη «περί των χυμών του σώματος», με βάση την οποία όταν οι «χυμοί» (εκκρίσεις) του οργανισμού είναι σε ισορροπία, ο άνθρωπος είναι υγιής και με καλή διάθεση. Ο καθένας από μας έχει διαφορετική αίσθηση του χιούμορ, διαφορετική θεματολογία ενεργοποίησης του και διαφορετική «ευαισθησία» στην ευκολία με την οποία το εκφράζει. Μπορούμε ωστόσο να εντοπίσουμε τα στοιχεία εκείνα που θα μπορούσε να αποτελέσουν κοινό έδαφος για τη συν-έκφραση γέλιου με τον κάθε συνομιλητή μας.
Γελάστε! Κάνει καλό. Είναι μεταδοτικό. Είναι το καλύτερο και το φτηνότερο γιατρικό.
*Elizabeth Walter, Why scientists want to make rats laugh.
** Robert Provine, Laughter : A scientific investigation
***Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ και στη Καθημερινή τον Γενάρη του 2019