Του Νίκου Τιμοθέου*
Οι ανθρώπινες προτεραιότητες της πολιτικής οφείλουν να αντιμετωπίζουν το θεμελιώδες ερώτημα της ηθικής επιλογής και της αμερόληπτης, ψυχρής δικαιοσύνης: αφενός μιας αντικειμενικής προσέγγισης και αφετέρου της χρυσής τομής των αναγκών της κοινότητας και των αναγκών του ατόμου ή/και των ομάδων ειδικών συμφερόντων!
Αυτό λέγαμε σε προηγούμενο άρθρο μας, προσπαθώντας να απαντήσουμε το ερώτημα που βασανίζει εδώ και εκατοντάδες χρόνια τον άνθρωπο: Ποιες είναι ή ποιες οφείλουν να είναι οι προτεραιότητες της πολιτικής;
Οι περισσότεροι πολιτικοί φιλόσοφοι αποπειρώνται να το απαντήσουν θεωρώντας ότι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πολιτική είναι δύο, το δίκαιο σε αντιδιαστολή με την αδικία και ο πλούτος σε αντιδιαστολή με τη φτώχια και μάλιστα συνήθως τα αποδίδουν στις απαιτήσεις του ατομικισμού και του κολεκτιβισμού τις οποίες θεωρούν όχι μόνον αντικρουόμενες αλλά και ασυμβίβαστες!
Ισχυριστήκαμε ότι είναι δυνατή η σύνθεση των απαιτήσεων των δύο αυτών αντικρουόμενων προσεγγίσεων και ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τον Κοινωνικό Καπιταλισμό*!
Ποια είναι όμως σήμερα η πολιτική πρακτική και ποια η σχέση της με τον πολιτικό λόγο;
Δυστυχώς η πολιτική πρακτική σήμερα χαρακτηρίζεται από σκοπιμότητες, ενώ ο δημόσιος πολιτικός λόγος περιστρέφεται υποκριτικά γύρω από το δίκαιο και τις απαιτήσεις της απρόσωπης πολιτικής και άρα της αμερόληπτης δικαιοσύνης!
Η σκοπιμότητα προέρχεται από τη συνεχή προσπάθεια συμβιβασμού ασυμβίβαστων απαιτήσεων ομάδων ειδικών συμφερόντων (συνήθως συνδικάτων υπαλλήλων/εργατών και ενώσεων βιοτεχνών και γεωργοκτηνοτρόφων αλλά και αυτοτελώς εργαζομένων, πχ φαρμακοποιών, γιατρών, δικηγόρων, κοκ), που αντιμάχονται αρχές, το δίκαιο, το κοινό συμφέρον, τα αισθήματα της μεγάλης πλειοψηφίας του πληθυσμού, την κοινή λογική και λύσεις που θα είχαν μακροχρόνιο θετικό αποτέλεσμα!
Αποτέλεσμα της επιβολής λύσεων με βάση σκοπιμότητες είναι η προσβολή του δημόσιου αισθήματος και η πρόκληση της συνεχούς προβολής νέων αδικαιολόγητων απαιτήσεων από άλλες ομάδες ειδικών συμφερόντων!
Έτσι κάθε χρονική στιγμή μια διαφορετική ομάδα ειδικών συμφερόντων έχει υπεροχή πάνω από το σύνολο, το οποίο εκβιάζει ασύστολα, χωρίς φυσικά ποτέ να καταφέρνει ή να θέλει να διατηρήσει την υπεροχή της. Σχεδόν πάντα επιτυγχάνει το στόχο της ασκώντας «κοινωνική βία» –και μετά προτιμά να «υποχωρήσει» στη …λήθη, απολαμβάνοντας τα λάφυρα της μέχρις ότου επανέλθει με νέες …απαιτήσεις! (Αφιερώστε λίγα λεπτά για να θυμηθείτε μια ατέλειωτη αλληλουχία τέτοιων γεγονότων στον τόπο μας!)
Στο πολιτικο-φιλοσοφικό αντίποδα, η αμερόληπτη ψυχρή δικαιοσύνη εδράζεται στην πραγματικότητα, σε αντίθεση με τη συμβατική δικαιοσύνη που βασίζεται στο νόμο και την παράδοση –που είναι ανθρώπινο κατασκεύασμα και επιβάλλεται από την καθεστηκυία τάξη και δη την οικονομική, που, κακά τα ψέματα, έχει τη μεγαλύτερη ισχύ και επηρεάζει την πολιτική (νομοθετική ή/και εκτελεστική) εξουσία! Γι αυτό και η συμβατική δικαιοσύνη μεροληπτεί υπέρ των εχόντων την εξουσία, αφού αυτοί επηρεάζουν τη νομοθεσία! Εξυπηρετεί σκοπιμότητες, προστατεύοντας τάχα τα ήθη και τις παραδόσεις, άρα κατά κανόνα τα …κεκτημένα –και όταν εξαναγκάζεται να τα ανατρέψει, συχνά δημιουργεί άλλα!
Η αμερόληπτη ψυχρή δικαιοσύνη μπορεί να συνοψιστεί στα αποφθέγματα: «Κάνε για τους άλλους ό,τι θα ‘θελες να κάνουν για σένα!» και «Μην κάνεις στους άλλους ό,τι δεν θα ‘θελες να σου κάνουν»! Ο Rawls (Σ1) λέει ότι η ηθική της αμερόληπτης δικαιοσύνης συνεπάγεται τη λογική μεγιστοποίηση της ισότητας στις ευκαιρίες και το σεβασμό στην ατομική ελευθερία –και απαιτεί κάθε ανισότητα να αιτιολογείται επαρκώς και πειστικά στους λιγότερο προνομιούχους! Δεν πρέπει να προϋποθέτει ανθρωπιστικά κίνητρα, ούτε να υποχωρεί στις απαιτήσεις των ομάδων ειδικών συμφερόντων, αλλά να θέτει τις δυνητικές λύσεις κάτω από τη βάσανο του κοινού καλού! Κι αυτό επειδή οι ομάδες αυτές είναι η κύρια πηγή αδικίας!
Το παράδοξο είναι ότι όλες αυτές οι ομάδες επικαλούνται αγαθούς σκοπούς και τη δικαιοσύνη –επειδή οι ισχυρότερες δυνάμεις που συγκινούν και επηρεάζουν την ανθρωπότητα είναι οι ιδέες και τα αισθήματα του καλού και της δικαιοσύνης!
Δυστυχώς, η συχνά επιτυχής κατάληξη των εκβιαστικών απαιτήσεων των ομάδων ειδικών συμφερόντων καταστέλλει το περί δικαίου αίσθημα του λαού, ο οποίος αναπτύσσει κυνισμό και θεωρεί ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος εξασφάλισης των συμφερόντων από τη συνεχή εκβιαστική αντιπαλότητα –αυτό υποδαυλίζει συνεχώς η ψευδο-σοσιαλιστική μαρξιστική αριστερά και άλλες λαϊκιστικές πολιτικές δυνάμεις προσπαθώντας να συσπειρώσουν τους οπαδούς τους, ρίχνοντας ταυτοχρόνως λάσπη σ’ όποιον πιστεύει το αντίθετο!
Απτό αποτέλεσμα είναι η διαιώνιση της πολιτικής σκοπιμοτήτων, η μόνιμη διαστρέβλωση της αλήθειας και η προαγωγή της πολιτικής ανηθικότητας. Αν εξετάσει κάποιος τον καθημερινό πολιτικό λόγο του προέδρου Χριστόφια, των φερέφωνων του και του ΑΚΕΛ και συχνά των κομμάτων του «ενδιάμεσου» χώρου και αραιότερα της κεντροδεξιάς, θα διαπιστώσει ότι παίρνουν θέσεις υπέρ ομάδων ειδικών συμφερόντων (πχ υπαλλήλων του ΕΔΤ, των ΚΑ, γεωργοκτηνοτρόφων ή φορτηγατζήδων ή…) ακόμη και όταν είναι εμφανέστατο ότι ζημιώνονται τα συμφέροντα λιγότερο προνομιούχων ή και των πλέον αδύνατων ομάδων του πληθυσμού (πχ των ανέργων) ή του …φορολογούμενου γενικά!
Η πολιτική σκοπιμοτήτων προάγει την πολιτική ανηθικότητα, αφού …«αναγκάζει» τους πολιτικούς να κηρύσσουν το …«δίκαιο» και να προάγουν διά των πράξεων τους την …«αδικία»!
Έτσι φθάσαμε σήμερα στο τεράστιο χάσμα αμοιβών ανάμεσα στον ΕΔΤ (συμπεριλαμβανομένου του τραπεζικού) και στον ιδιωτικό. Στην ανισότητα στο ασφαλιστικό (συνταξιοδοτικό και ΙΦΠ) ανάμεσα στις ίδιες ομάδες! Παρομοίως, έχει αυξηθεί δυσανάλογα το κόστος της ιδιωτικής ΙΦΠ τα τελευταία χρόνια –με όποιο δείκτη και αν εξεταστούν, όπως αυξομείωσης του ΑΕΠ ή του κόστους ζωής- αυξάνοντας τα (σε μεγάλο ή μικρό βαθμό αφορολόγητα) εισοδήματα γιατρών, φαρμακοποιών, κά, καθιστώντας ταυτόχρονα το κόστος εισαγωγής του ΓΕΣΥ αβάστακτο!
Η σκοπιμότητα φθάνει σε σημείο παραλογισμού όταν πολιτικό κόμμα, το ΑΚΕΛ και συνδικάτα εργατοϋπαλλήλων περιορίζουν την έννοια του …«εργαζόμενου» μόνον στους εργατοϋπαλλήλους, ως εάν ο υπόλοιπος οικονομικά ενεργός πληθυσμός, οι βιοτέχνες, οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι επιχειρηματίες κοκ, δεν …«εργάζονται»! …Ή όταν τα ίδια τα συνδικάτα των «εργαζομένων» όχι μόνο δεν προασπίζονται αλλά και υποσκάπτουν τα συμφέροντα των …«φιλοξενούμενων» ξένων εργατοϋπαλλήλων! Ή όταν η ΑΚΕΛική ΥΕ&ΚΑ και ο παλιός (και μελλοντικός;) της εργοδότης (η ΠΕΟ), για παράδειγμα, δεν είναι σε …θέση να «ανακαλύψουν» σε ποιους εργολάβους οικοδομών εργάζονται έννομα ή παράνομα (ως μισθωτοί ή κατ’ αποκοπή) κοινοτικοί και μη ξένοι, παρόλο ότι κάθε εβδομάδα επισκέπτονται τα εργοτάξια έμμισθοι της ΠΕΟ για να διανέμουν την εφημερίδα της και να …επικοινωνήσουν με τα μέλη της και να τους παράσχουν …διευκρινίσεις για την εργατική νομοθεσία!
Μέχρι πρόσφατα, η πλασματική ευημερία συνέβαλλε στον εφησυχασμό της μεγάλης μεσαίας τάξης του 90% του πληθυσμού, η οποία απέφευγε να ανακατευθεί και να υψώσει τη φωνή και το ανάστημα της για την «καταστολή» της πολιτικής των σκοπιμοτήτων και της συνεχούς επέκτασης των διαρθρωτικών αδυναμιών και προβλημάτων.
Εξ άλλου το «κατεστημένο» βρήκε τους τρόπους για να διαιωνίζονται ή και να διευρύνονται, ήσυχα, σιωπηλά και κατ’ ευφημισμό «ειρηνικά», οι ανισότητες, πχ μέσω της ΑΤΑ –έτσι δεν χρειαζόταν να γίνουν μελέτες διαπίστωσης της πραγματικής αυξομείωσης της παραγωγικότητας, κατά εργοδότη ή κλάδο! Ομοίως, δεν επέτρεψε να εισαχθούν αντικειμενικά συστήματα αξιολόγησης και αμειπτικά συστήματα με βάση την ικανότητα, την προσφορά και την απόδοση –κι ας το συναποφάσισαν προ πολλού χρόνου οι κοινωνικοί …εταίροι!
Η εποχή των παχιών αγελάδων πέρασε όμως ανεπιστρεπτί, η μεγάλη πλειοψηφία του 90% απορρίπτει πια την πολιτική των σκοπιμοτήτων και τις ιδεοληψίες, αμφισβητεί τα κατεστημένα και αναζητεί απελπισμένα και δύσπιστα νέες ιδεολογίες και συστήματα! Ο μόνος δρόμος προς την πρόοδο είναι η ενεργός εμπλοκή της στα κοινά και η επιστροφή της στα γνήσια πιστεύω και τις αξίες της για το τι συνιστά αμερόληπτη δικαιοσύνη, κοινό καλό, μακροχρόνιο ατομικό συμφέρον και χρυσή τομή ανάμεσα σ΄ αυτά!
Ποιοι φιλόδοξοι νέοι ή και παλαιότεροι πολιτικοί θα ηγηθούν του αγώνα αναγέννησης, εξυγιαίνοντας την αρρωστημένη πολιτική ζωή της Κύπρου;
Σ1 A Theory of Justice και Justice as Fairness: A Restatement
του John Rawls
*Μέλος του προσωρινού ΔΣ της Πρωτοβουλίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πρόεδρος του Κυπριακού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής
**Δημοσιεύτηκε στην ΑΛΗΘΕΙΑ στις 16.9.2012