Του Νίκου Τιμοθέου*
Ο άκρατος καπιταλισμός (rentier ή shareholder capitalism) του 20ου αιώνα χαρακτηρίζεται από το αγγλοσαξονικό εταιρικό μοντέλο, που επιτάσσει τη μεγιστοποίηση του κέρδους των ιδιοκτητών-μετόχων. Η αρχή αυτή μάλιστα ταυτίστηκε λανθασμένα με τη μεγιστοποίηση της αξίας της επιχείρησης στην αγορά.
Προσπαθώντας να μεγιστοποιήσουν την αξία της επιχείρησης, η εκτελεστική διεύθυνση (ΕΔ) και το διοικητικό συμβούλιο (ΔΣ) της αγωνίζονται να διαχειριστούν τις «προσδοκίες» της αγοράς, δηλαδή του χρηματιστηρίου και των επενδυτών. Και έτσι και τα δικά τους εισοδήματα σταδιακά εξαρτώνται κυρίως από την επιτυχία τους στη διαχείριση των προσδοκιών και λιγότερο από τα πραγματικά αποτελέσματα της επιχείρησης.
Στην προσπάθεια τους αυτή, ΕΔ και ΔΣ (1) καλούνται να «προφητεύουν» τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα των επόμενων τριών – δώδεκα μηνών και άρα πιέζονται να «μαγειρεύουν» συνεχώς τους αριθμούς, (2) αφιερώνουν πολύ από τον πολύτιμο χρόνο τους σε επαφές με τους αναλυτές και τους επενδυτές, (3) παραμελούν το κύριο έργο τους, τη διεύθυνση της επιχείρησης και (4) παραμελούν τους υπόλοιπους συμμετόχους της επιχείρησης, που είναι τουλάχιστον το ίδιο σημαντικοί όσο και οι ιδιοκτήτες/επενδυτές.
Κυρίως παραμελούν τους πελάτες της επιχείρησης ξεχνώντας ότι οι πελάτες και μόνον οι πελάτες κρατούν την επιχείρηση στη ζωή – χωρίς πελάτες η επιχείρηση πεθαίνει ταχύτατα! Παραμελώντας τους πελάτες, παραμελούν τη διαχείριση των διεργασιών/δραστηριοτήτων της επιχείρησης και άρα και τις τρεις πτυχές της βάσης της παραγωγικότητας και της καινοτομίας: την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα των διεργασιών και την ποιότητα των προϊόντων και υπηρεσιών και της εξυπηρέτησης του πελάτη. Ακόμη, παραμελούν τον κύριο παράγοντα παραγωγικότητας και καινοτομίας: τους ανθρώπους της επιχείρησης, ξεχνώντας ότι την επιχείρηση δεν συνιστούν μόνο το κεφάλαιο και οι άψυχοι πόροι, αλλά κυρίως οι άνθρωποι της με την τεχνογνωσία, τη δημιουργικότητα και τη θετική ή αρνητική κουλτούρα τους.
Στοχεύοντας σε βραχυπρόθεσμα κέρδη και στη διαχείριση των προσδοκιών, η ΕΔ και το ΔΣ χάνουν την αυθεντικότητα τους και δίνουν υπέρμετρη αξία και εξουσία σε παρασιτικούς παίκτες στην αγορά: τους ενδιάμεσους μεταξύ επιχειρήσεων και επενδυτών (τους brokers). Ταυτόχρονα, η ηθική υπόσταση της επιχείρησης μειώνεται συνεχώς και απαξιώνεται στα μάτια του πελάτη, του υπαλλήλου και του μέσου πολίτη και όταν πια μολυνθεί μεγάλος αριθμός εταιρειών, εξανεμίζεται τελείως η εμπιστοσύνη του πολίτη, οπότε η αγορά καταρρέει.
Το χειρότερο είναι ότι η επιτάχυνση της πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης που προκαλεί η εξέλιξη της τεχνολογίας οδήγησε σε συρρίκνωση του χρόνου μεταξύ των κρίσεων. Έτσι από τη χρηματιστηριακή κρίση μέχρι την τωρινή οικονομική κρίση δεν μεσολάβησε ούτε μια δεκαετία.
Η ειρωνεία είναι ότι το πετυχημένο μοντέλο της συμμετοχικής διεύθυνσης που επικράτησε στην Κεντρική Ευρώπη και στις σκανδιναβικές χώρες «μολύνθηκε» αρκετά κάτω από την πίεση του Wall Street και του London City με αποτέλεσμα σήμερα η κρίση να έχει επεκταθεί σε ένα βαθμό και στις χώρες αυτές. Ευτυχώς, αρκετές επιχειρήσεις στις χώρες αυτές διατήρησαν το συμμετοχικό μοντέλο διεύθυνσης τους και ο χρηματοοικονομικός και ιδιαίτερα ο δημοσιονομικός συντηρητισμός, που δημιουργήθηκε από τους ασυγκράτητους στασιμο-πληθωρισμούς της μεταπολεμικής περιόδου, συγκράτησε τις ανεξέλεγκτες αμοραλιστικές αγγλοσαξονικές τάσεις.
Μήπως λοιπόν έφθασε η ώρα να ξανασκεφτούμε πώς πρέπει να διεξάγεται η επιχειρηματική δραστηριότητα και με ποιες αξίες; Και ακόμη γενικότερα αν οι επιχειρηματικές αξίες πρέπει να ταυτιστούν με τις αξίες του απλού ανθρώπου, που είναι και οι αξίες της κοινωνίας μας. Ήδη διάσημοι οικονομολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, αλλά και φιλόσοφοι, κηρύσσουν την ανάγκη για μια μεγάλη αλλαγή.
Ήγγικε η ώρα να αναθεωρήσουμε το εταιρικό μοντέλο και να υιοθετήσουμε το συμμετοχικό (stakeholder model). Αυτό επιτάσσει ότι η επιχείρηση υφίσταται καταρχήν για να εξυπηρετεί τον πελάτη και ότι ο πελάτης θα είναι ικανοποιημένος, ιδεωδώς δεσμευμένος/αφοσιωμένος στην επιχείρηση, μόνον όταν ο υπάλληλος είναι ικανοποιημένος και εργάζεται παραγωγικά και δημιουργικά, εκπλήσσοντας θετικά τον πελάτη. Και αυτό θα συμβεί μόνον όταν ο υπάλληλος νοιώθει την επιχείρηση «δική» του! Και τότε μόνον θα την νοιώθει δική του όταν θα είναι . . . συνιδιοκτήτης της!
Με βάση το μοντέλο αυτό η επιχείρηση έχει μακροπρόθεσμους στόχους και επιτυγχάνει αειφορία. Εξαιρετικά παραδείγματα υπάρχουν πολλά. Επί τούτου όμως σε επόμενο άρθρο μας.
Σήμερα θα κλείσουμε τονίζοντας ότι η αποκρατικοποίηση (διάβαζε, η «αποκομματικοποίηση») των «ημικρατικών» οργανισμών και η κοινωνικοποίηση τους με τη μετατροπή των υπαλλήλων σε μετόχους μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει εξαιρετικό παράδειγμα και για τις τράπεζες και τις ιδιωτικές εταιρείες.
- Τι λένε οι πολιτικοί μας; Μήπως εξαρτώνται υπέρμετρα από οικονομικά μυωπικά συμφέροντα; Δεν αισθάνονται την απαξίωση του λαού;
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 22 Ιανουαρίου 2012