Του Νίκου Τιμοθέου*
Ο ευρύτερος δημόσιος τομέας (ΕΔΤ) διαχωρίζεται σε δύο μέρη τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν με εντελώς διαφορετικό τρόπο:
Ι ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ (ΔΤ)
Η δημόσια υπηρεσία και τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ): τα ρυθμιστικά, αναθεωρητικά και εποπτικά όργανα, οι ανεξάρτητοι δημόσιοι αξιωματούχοι, το νομοθετικό σώμα, το δικαστικό σώμα, τα σώματα ασφαλείας, τα σωφρονιστικά ιδρύματα και όλοι οι δημόσιοι ΜΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΙ οργανισμοί και υπηρεσίες.
Ο τομέας αυτός είναι απαραίτητος για την ομαλή λειτουργία μιας σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας. Δεν παράγει πλούτο αφ’ εαυτού, αλλά συμβάλλει στην παραγωγή του από τις παραγωγικές επιχειρήσεις!
Χρήζει ΡΙΖΙΚΗΣ αναδόμησης!
Υπηρεσίες που έχουν κλείσει τον κύκλο ζωής τους θα πρέπει να καταργηθούν. Υπηρεσίες που έχουν συναφές αντικείμενο θα πρέπει να συγχωνευτούν! Ομοίως, θα πρέπει να συγχωνευθούν οι αστικοί και περιαστικοί δήμοι σε ένα ανά αστικό κέντρο και αγροτικοί σε συμπλέγματα κοινοτήτων!
Το σύστημα του διευθύνειν στο ΔΤ θα πρέπει να εκσυγχρονιστεί και επανασχεδιαστεί και βασιστεί:
(1) Σε επανασχεδιασμένες και μηχανοργανωμένες διεργασίες (reengineeredprocesses) που θα είναι κατά το δυνατό ολοκληρωμένες (end–to–endprocesses).
Έκαστη θα έχει υπεύθυνο ιδιοκτήτη (διευθυντικό στέλεχος), περιγραφή επανασχεδιασμένων θέσεων εργασίας και ρόλων εκτέλεσης εργασίας (όχι σχεδίων υπηρεσίας) με αντίστοιχη περιγραφή απαιτούμενων ατομικών ικανοτήτων και προσόντων, δείκτες και μεθόδους μέτρησης ποσοτικής και ποιοτικής απόδοσης.
Οι επανασχεδιασμένες θέσεις εργασίας θα συνοδεύονται από ισορροπημένη κατανομή ευθύνης, εξουσίας, εμπειρογνωμοσύνης και εκτέλεσης εργασίας (RAEW) –άρα εκτέλεση συγκεκριμένης εργασίας σε ΟΛΑ τα επίπεδα και μεταφορά εξουσίας στο επίπεδο εκτέλεσης εργασίας -ισχνότερη ιεραρχία και ενδυνάμωση των εκτελεστικών λειτουργών.
Οι επανασχεδιασμένες διεργασίες και θέσεις εργασίας θα έχουν, με βάση τους δείκτες απόδοσης τους, στόχους και επιμέτρηση αποτελεσμάτων (στοχομέτρηση) για να αξιολογείται η αποδοτικότητα και των διεργασιών και των κατόχων των θέσεων εργασίας και να επέρχεται συνεχής βελτίωση.
Θα πρέπει να υιοθετηθούν και εφαρμοστούν ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ σύγχρονα ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΡΙΣΤΕΥΣΗΣ, όπως πχ το Μοντέλο Αριστείας Ποιοτικής Διεύθυνσης, EFQM και το μοντέλο Επιχειρηματικής Ηθικής Αριστείας του Ελληνικού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής EBEN.GR.
(2) Σε σύγχρονες μεθόδους ηγεσίας και διεύθυνσης
Για να επιτευχθεί το ΒΕΛΤΙΣΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΜΕ ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΚΟΣΤΟΣ απαιτείται ηγετική διεύθυνση, καθορισμός οράματος, στρατηγικής και στόχων, διαμόρφωση σχεδίων δράσης και στοχομέτρηση.
Οι πλέον σύγχρονες μέθοδοι ηγεσίας και διεύθυνσης καθιστούν δυνατή την ευθυγράμμιση και κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού με βάση τις ΑΞΙΕΣ και τους στόχους κάθε μονάδας! Απαιτούν την επιλογή διευθυντικών στελεχών με ηγετικές και διευθυντικές ικανότητες που να πιστεύουν στις ΑΞΙΕΣ της μονάδας και να είναι διατεθειμένα να ηγηθούν του έργου αναδόμησης και αρίστευσης! Σταδιακά όλο το προσωπικό του ΔΤ θα πρέπει είτε να ευθυγραμμιστεί με τις αξίες της μονάδας και να δουλέψει για την επίτευξη του ΕΥΓΕΝΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥ της ή να αποχωρήσει!
Τα διευθυντικά στελέχη σε όλα τα επίπεδα θα διορίζονται για μια πενταετία, θα αξιολογούνται σε ετήσια βάση και ΜΟΝΟΝ αν πετύχουν τους στόχους τους σε ψηλό βαθμό (πχ >85%) θα επαναδιορίζονται αυτομάτως για ακόμη μια πενταετία το πολύ. Την απόδοση εκάστου θα αξιολογεί ομάδα που θα περιλαμβάνει τον άμεσο προϊστάμενο (όπου υπάρχει), πιστοποιημένο σε δομημένη συνέντευξη διευθυντικό στέλεχος του ΟΔΑΔ (βλπ πιο κάτω) και εξωτερικό εμπειρογνώμονα – επιλεγόμενο με κλήρο από δεξαμενή προεπιλεγμένων εμπειρογνωμόνων (που θα επιλέγονται με δημόσια αυστηρή διαδικασία για 3-5 χρόνια)!
Η ομάδα αξιολόγησης θα καθορίζει και το μεταβλητό μέρος των απολαβών του αξιολογούμενου στελέχους, που θα εξαρτάται ΕΞΙΣΟΥ από την απόδοση του ιδίου και της μονάδας του!
(3) Σε σύγχρονες μεθόδους διορισμού και προαγωγών
Για να επιτευχθούν τα πιο πάνω οι διορισμοί και οι προαγωγές θα πρέπει να γίνονται με ΕΝΤΕΛΩΣ ΝΕΟ σύγχρονο σύστημα. Η ΕΔΥ και η ΕΕΥ, καθώς και οι αντίστοιχες εξουσίες των ΔΣ των ΝΠΔΔ, που θα παραμείνουν στο ΔΤ, ως αποικιοκρατικά κατάλοιπα που είναι, πρέπει να καταργηθούν.
Αντ΄ αυτών θα πρέπει να ιδρυθεί ΤΑΧΙΣΤΑ ένας Οργανισμός Διαχείρισης Ανθρώπινου Δυναμικού (ΟΔΑΔ) που θα έχει την αρμοδιότητα διορισμών, προαγωγών και μεταθέσεων. Ο ΟΔΑΔ θα έχει την πλέον σύγχρονη μορφή και συστήματα. Το ΔΣ του θα διορίζεται με βάση αυστηρότατα κριτήρια από την εκτελεστική εξουσία με την έγκριση της Βουλής μετά από δημόσια ακρόαση. Θα έχει διευθυντική ιεραρχία και ημιμόνιμο προσωπικό.
Τους διορισμούς και προαγωγές θα εκτελούν ομάδες εργασίας 3-5 εμπειρογνωμόνων που θα επιλέγονται με κλήρο από δεξαμενή προεπιλεγμένων με βάση αυστηρότατα κριτήρια εμπειρογνωμόνων για 3-5 χρόνια για μια και μόνο θητεία -με απολαβές που θα εξαρτώνται από την απόδοση του έργου τους που θα αξιολογείται από ομάδα ανώτερων εμπειρογνωμόνων που επίσης θα επιλέγεται με κλήρο από αντίστοιχη δεξαμενή για καθορισμένο χρονικό διάστημα.
Η διαδικασία διορισμού και προαγωγής θα απαιτεί ψυχομετρικά τεστ και δομημένη συνέντευξη και εξετάσεις διευθυντικής και ηγετικής ικανότητας για ανάλογες θέσεις! Τα τεστ και τις εξετάσεις θα διενεργούν πιστοποιημένα και προεπιλεγμένα ιδρύματα και πιστοποιημένοι εμπειρογνώμονες με άμεμπτο τρόπο. Η συνολική αξιολόγηση θα απαιτεί την υπέρβαση ενός πολύ ψηλού κατωφλίου και η τελική απόφαση της ομάδας αξιολόγησης θα γίνεται με σύνθετη προκαθορισμένη συνάρτηση (φόρμουλα). Έτσι και το αποτέλεσμα θα είναι το βέλτιστο και η μέθοδος απολύτως αξιόπιστη!
Στην κάθε ομάδα αξιολόγησης για διορισμό ή προαγωγή θα συμμετέχει και ένα στέλεχος του ΟΔΑΔ, που θα εκτελεί και χρέη γραμματέα (με βάση εμπιστευτική μαγνητοφώνηση/βιντεογράφηση, που θα είναι στη διάθεση μόνο του αξιολογούμενου, των αξιολογητών και των οργάνων αναθεώρησης/δικαιοσύνης).
Παρομοίως θα γίνεται η αξιολόγηση για μετάθεση, με μόνη διαφορά ότι στην ομάδα θα συμμετέχουν και ο υφιστάμενος προϊστάμενος και ο προϊστάμενος της προς μετάθεση μονάδας αν είναι γνωστή. Η μετάθεση θα μπορεί να γίνει είτε με αίτηση του επηρεαζομένου είτε αυτεπάγγελτα από τον ΟΔΑΔ, αν η θέση εργασίας κριθεί καταργητέα ή και ως ευκαιρία προς τον επηρεαζόμενο να εργαστεί αλλού, όταν η αξιολόγηση απόδοσης στην υφιστάμενη θέση το απαιτεί!
ΙΙ ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (ΔΕΟ)
Οι δημόσιοι αυτοί (ημικρατικοί) οργανισμοί συνιστούν ουσιαστικά επιχειρήσεις, που οφείλουν να παράγουν πλούτο με τη βέλτιστη παραγωγικότητα σε ανταγωνιστικό περιβάλλον!
Ακόμη και όσοι συνιστούν τοπικά μονοπώλια, στο ανοικτό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον οφείλουν να είναι ανταγωνιστικοί έναντι γειτονικών και μη ανταγωνιστών και για να ΜΗΝ επιβαρύνουν αντι-ανταγωνιστικά τις εξαρτώμενες εντόπιες επιχειρήσεις, καθιστώντας τις αντιοικονομικές!
Οργανισμοί με ντόπιο (και διεθνή) ανταγωνισμό είναι η ΑΗΚ (παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας), η ΑΤΗΚ, το ΡΙΚ, τα κρατικά πανεπιστήμια, τα δημόσια σχολεία, τα δημόσια νοσοκομεία, ο ΚΟΤ, οι κρατικοποιημένες τράπεζες, κά.
Οργανισμοί με τοπικό φυσικό μονοπώλιο, αλλά με διεθνή άμεσο ή έμμεσο ανταγωνισμό είναι η Αρχή Λιμένων Κύπρου (ΑΛΚ), τα αεροδρόμια, η Πολιτική Αεροπορία, η ΑΗΚ (μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας), κοκ.
Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΠΕΔΕΙΞΕ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΔΙΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ ΟΥΤΟΠΙΣΤΙΚΟ ΝΑ ΑΝΑΜΕΝΕΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΟΤΙ ΟΙ ΔΕΟ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΟΥΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΙ ΕΝΟΣΩ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΔΗΜΟΣΙΟΙ!
ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΠΕΙΑ, ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΟΛΟΙ ΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΘΟΥΝ.
Αυτό απαιτεί τη μετοχοποίηση τους και τη διάθεση των μετοχών τους κατά προκαθορισμένο ΕΙΔΙΚΟ τρόπο.
Η διάθεση του μετοχικού κεφαλαίου θα πρέπει να συμβάλει στην επίτευξη των στόχων για τους οποίους θα κοινωνικοποιηθούν:
(1) Να αποφέρουν στο δημόσιο ταμείο το μέγιστο δυνατό εισόδημα.
(2) Να καταστούν ανταγωνιστικοί.
(3) Να συμβάλουν στη βελτίωση της κατανομής του πλούτου.
Οι τρεις στόχοι επιβάλλουν:
α. Επίτευξη βέλτιστης διοίκησης και διεύθυνσης.
Επιτυγχάνεται όταν στο κεφάλαιο συμμετάσχει αποδεδειγμένα αποτελεσματικός ομοειδής οργανισμός/επιχείρηση με άριστο ιστορικό, ο οποίος θα έχει ποσοστό που θα του εξασφαλίζει, με βάση το καταστατικό (και πιθανόν ειδικό νόμο «κοινωνικοποιημένων επιχειρήσεων»), διευθυντική αυτονομία, πχ 33%! (Με συστήματα διεύθυνσης παρόμοια με εκείνα που περιγράφονται για το Δημόσιο Τομέα.)
Το μερίδιο του μεγαλομετόχου/μεγαλοεπενδυτή θα μπορεί να πωληθεί μόνον en bloc με έγκριση της Γενικής Συνέλευσης με προκαθορισμένο ψηλό ποσοστό θετικών ψήφων, πχ δύο τρίτων.
β. Διασφάλιση ψηλής καινοτομίας.
Επιτυγχάνεται όταν στο κεφάλαιο συμμετάσχει αποδεδειγμένα αποτελεσματικός ομοειδής οργανισμός/επιχείρηση με άριστο ιστορικό καινοτομίας! Κατά συνέπεια, ο μεγαλομέτοχος πρέπει να έχει αποδεδειγμένα ιστορικό ψηλής καινοτομίας.
γ. Διασφάλιση αποτελεσματικού κινήτρου προς τους εργαζόμενους για ψηλή απόδοση.
Επιτυγχάνεται όταν στο κεφάλαιο συμμετέχει ΟΛΟ το ανθρώπινο δυναμικό σε ποσοστό που θα εξαρτάται από τη θέση του, με βάση το καταστατικό.
Οι μετοχές που θα δοθούν στο κάθε άτομο θα αντιπροσωπεύουν μέρος των απολαβών του (για το υφιστάμενο προσωπικό ίσως με βάση τη μείωση που θα υποστεί στα πλαίσια του «μνημονίου» και για νεοπροσλαμβανόμενο ίσως έναντι μελλοντικών αποδοχών), θα του αποφέρουν εισόδημα υπό μορφή μερίσματος, ανάλογα με τα αποτελέσματα της επιχείρησης (άρα οι απολαβές του θα έχουν τρεις συνιστώσες: σταθερό μέρος, ανάλογο της θέσης, μεταβαλλόμενο ανάλογα με την ατομική του απόδοση και μέρισμα, ανάλογα με τον αριθμό των μετοχών του) και θα εξαργυρώνονται κατά την αποχώρηση του, ως εφάπαξ με βάση την τρέχουσα τιμή της μετοχής.
δ. Τον ψηλότερο βαθμό κοινωνικοποίησης
Αυτό επιτυγχάνεται όταν στο κεφάλαιο συμμετάσχει και ο πολίτης με ατομική συμμετοχή και ντόπιοι ασφαλιστικοί οργανισμοί, όπως ταμεία προνοίας και σχέδια συντάξεων.
Οι μετοχές κάθε κοινωνικοποιημένης επιχείρησης θα τυγχάνουν διαπραγμάτευσης στο ΧΑΚ με τους περιορισμούς που θα επιβάλει το καταστατικό της επιχείρησης, πχ οι ειδικές μετοχές του προσωπικού δεν θα τυγχάνουν διαπραγμάτευσης.
Με βάση το καταστατικό το προσωπικό, ως κάτοχος μετοχών με ειδικά δικαιώματα, όχι μόνο θα αντιπροσωπεύεται δημοκρατικά στο ΔΣ, αλλά και θα έχει δικαίωμα σε πολύ εκτεταμένη πληροφόρηση και έλεγχο επί της στρατηγικής, των στόχων και των αποτελεσμάτων της επιχείρησης, των αποδοχών των διευθυντικών στελεχών και επί του μερίσματος (σε προκαθορισμένα από το καταστατικό πλαίσια, που δεν θα επιτρέπουν ακραίες αποφάσεις), ενώ οι «εξωτερικοί» μέτοχοι θα έχουν τη «συνήθη» αντιπροσώπευση και πληροφόρηση όπως και στις μη κοινωνικοποιημένες επιχειρήσεις.
Η εκποίηση των μετοχών κάθε κοινωνικοποιημένης επιχείρησης θα γίνει από το κράτος μέσω ειδικού οχήματος (ΝΠΔΔ) που θα ιδρυθεί τάχιστα για το σκοπό αυτό. Θα συμπληρωθεί μέσα σε προκαθορισμένο διάστημα 3-5 ετών (οπότε το όχημα θα διαλυθεί) με βάση διαφανείς δημόσιες διαδικασίες στα πλαίσια των κανόνων που επιβάλλει η ΕΕ. ΤΟ ΔΣ του οχήματος αυτού θα διοριστεί από την εκτελεστική εξουσία με την έγκριση της Βουλής κατόπιν δημόσιας ακρόασης.
Το κράτος δεν θα διατηρήσει μετοχές στους οργανισμούς αυτούς με εξαίρεση τα δημόσια πανεπιστήμια, σχολεία και νοσοκομεία, όπου θα μπορεί να διατηρήσει ποσοστό 33,3% το πολύ!
*Μέλος του προσωρινού ΔΣ της Πρωτοβουλίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πρόεδρος του Κυπριακού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής
**Δημοσιεύτηκε στην Αλήθεια στις 19.8.2012