Γιατί διαφέρει η πολιτικο-οικονομική σκέψη
της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης από τη Νότια και Ανατολική;
Του Νίκου Τιμοθέου*
Η Ευρώπη για ακόμη μια φορά αντιμετωπίζει μια πανευρωπαϊκή κρίση! Και για μια ακόμη φορά, διαπιστώνουμε ότι μέγα χάσμα χωρίζει τη θεώρηση των πραγμάτων ανάμεσα στις χώρες, τους λαούς και τους πολιτικούς της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης από τη μια και τις χώρες, τους λαούς και τους πολιτικούς της Νότιας και της Ανατολικής Ευρώπης.
Γιατί όμως;
Πριν αποτολμήσουμε μια χοντροειδή αιτιολογία, ας απαριθμήσουμε κάποιες γενικευμένες διαφορές στην πολιτικο-οικονομική σκέψη και θεώρηση:
Οι λαοί της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης είναι οπαδοί της λιτότητας. Δεν αποτολμούν δαπάνες μεγαλύτερες από τις οικονομικές τους δυνατότητες. Αποφεύγουν την «περιττή» πολυτέλεια και την επίδειξη. «Απομονώνουν» και «τιμωρούν» κοινωνικά τους επιδειξίες! Μπροστά στον κίνδυνο της ύφεσης και του πληθωρισμού, προτιμούν να περιορίσουν τις δαπάνες τους και να «βασανιστούν» για λίγο και προσωρινά, παρά να βρεθούν σε μεγάλη ανέχεια! Αποφεύγουν να δανείζονται. (Η πλειοψηφία των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των νοικοκυριών έχουν αποταμιεύσεις αντί δάνεια.) Πιστεύουν στην αλληλεγγύη και στην αλληλοβοήθεια –υπό τον όρο πάντοτε ότι ο αποδέκτης θα προσπαθήσει να υπερνικήσει την αδυναμία του και θα ξεπληρώσει το «χρέος» του! Πιστεύουν ότι το «καθήκον» τους απαιτεί να υπακούουν στους γραπτούς και άγραφους κανόνες και στους νόμους και να πληρώνουν τους φόρους και τα τέλη τους. Αντιλαμβάνονται ότι η δική τους ευημερία συναρτάται με την ευημερία του εργοδότη τους και θεωρούν καθήκον και τιμή τους να είναι επαγγελματίες και παραγωγικοί! Είναι οπαδοί της αειφορίας. (Τυπική εκπρόσωπος των γερμανικών ΜΜΕ τονίζει ότι οι επιχειρήσεις τους έχουν ως προτεραιότητα τη μακροζωία τους παρά το γρήγορο, εφήμερο κέρδος! Προτιμούν πολλούς μικρούς πελάτες, ώστε να μην κινδυνεύσουν, αν χάσουν ένα μεγάλο!) Δεν παίρνουν μεγάλα ρίσκα! Διατηρούν στη μνήμη τους τα λάθη του παρελθόντος και προσπαθούν (αν και όχι πάντα με επιτυχία) να μην τα επαναλάβουν! Πιστεύουν στη δημοκρατία. Επιλέγουν πολιτικούς που κατά κανόνα είναι συντηρητικοί στις υποσχέσεις και δηλώσεις τους! Τιμωρούν όσους υπερβαίνουν τα εσκαμμένα!
Οι λαοί της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης κάνουν γενικά ακριβώς τα αντίθετα: Απεχθάνονται τη λιτότητα, αρέσκονται στη σπατάλη, την πολυτέλεια και την επίδειξη. Προτιμούν να έχουν χρέη παρά να «περιορίσουν» την «ποιότητα» ζωής τους! Είναι συνηθισμένοι στον πληθωρισμό, νοουμένου ότι θα τυγχάνουν άμεσης «αποζημίωσης». Προσβλέπουν σε βραχυπρόθεσμα οφέλη και κέρδη και δεν μεριμνούν για την αύριο –«έχει ο …Θεός»! Παίρνουν απερίσκεπτα ρίσκα! Θεωρούν κατόρθωμα να ξεγελάσουν τους εξεταστές στο σχολείο, τον εργοδότη τους, την κοινότητα, το κράτος –ακόμη και το συνεργάτη τους! Συχνά ψηφίζουν πολιτικούς που υπόσχονται πράγματα που δεν μπορούν να υλοποιήσουν –που είναι οπαδοί ουτοπιστικών ιδεολογιών και έχουν ιδεοληψίες! Έχουν βραχεία μνήμη και επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη! Ρίχνουν συχνά το φταίξιμο για δικά τους λάθη σε τρίτους! Αγαπούν τη δημοκρατία, δυστυχώς όμως και το λαϊκισμό! Πολιτικοί και πολίτες έχουν …αλλεργία στο νόμο και τους κανόνες!
Τις αξίες, τη νοοτροπία και τη συμπεριφορά κάθε λαού διαμορφώνει εν πολλοίς η ιστορία, η θρησκεία και η παράδοση του –κάτι που προφανώς τείνουμε εκούσια ή ακούσια να ξεχνούμε!
Οι λαοί της Νοτιοανατολικής Ευρώπης πέρασαν μαύρους αιώνες υπό Οθωμανικό ζυγό και από την ανεξαρτησία τους υποφέρουν από εμφύλιες ή/και διακοινοτικές διαμάχες. Οι βαλκανικοί υπέφεραν υπό το ναζισμό και υπό απάνθρωπη κομμουνιστική δικτατορία! Η Ελλάδα υπέφερε από πολλούς πολέμους για να αποτινάξει τον οθωμανικό ζυγό, από τη μικρασιατική καταστροφή, παγκόσμιους πολέμους, ένα εμφύλιο και δύο περιόδους δικτατορίας τον 20ο αιώνα. Η Κύπρος στα 50 χρόνια της ανεξαρτησίας της πέρασε την Τ/Κ ανταρσία και την τουρκική εισβολή και κατοχή! Οι λαοί αυτοί γαλουχήθηκαν από Ορθόδοξες Χριστιανικές εκκλησίες, που τους βοήθησαν να διατηρήσουν την αγάπη και τον αγώνα για ελευθερία, αλλά απέτυχαν να τους μεταδώσουν τις βασικές αξίες και αρχές του χριστιανισμού –απεναντίας: επικράτησε ανάμεσα σε λαϊκούς και κληρικούς και ιδιαίτερα στην καθεστηκυία τάξη, η ιδιοτέλεια, ο νεποτισμός, η έλλειψη σεβασμού προς την κοινότητα, η εξαπάτηση ως κατόρθωμα, η ανειλικρίνεια, η επιδεικτική ελεημοσύνη,…!
Οι λαοί της Νοτιοδυτικής Ευρώπης πέρασαν περιόδους απολυταρχισμού, δικτατορίας (Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία) ή κατοχής στους παγκόσμιους πολέμους (Γαλλία, Βέλγιο). Οι λαοί αυτοί γαλουχήθηκαν από την Παπική Καθολική εκκλησία, που για αιώνες τους επέβαλλε πνευματική δικτατορία. Επαναστάτησαν εναντίον της και κατά του φεουδαρχισμού και υιοθέτησαν τις αξίες της γαλλικής επανάστασης -πλην όμως οι τελευταίοι δύο αιώνες δεν κατάφεραν να καλύψουν κατά θετικό τρόπο το κενό. Σήμερα διαπιστώνει κάποιος μια αρνητική αμφισβήτηση! Η νοοτροπία τους συγγενεύει στο νότο προς εκείνη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και στο Βορρά προς εκείνη της Κεντρικής Ευρώπης!
Οι λαοί της Κεντρικής και της Βόρειας Ευρώπης1 αποτίναξαν παπικό σκοταδισμό και δικτατορία και πέρασαν από περιόδους μεγάλης αμφισβήτησης. Η Γερμανία έζησε κάτω από δικτατορίες, προκάλεσε δύο παγκόσμιους πολέμους, ηττήθηκε, εξευτελίστηκε και δούλεψε σκληρά κάτω από δύσκολα χρόνια ύφεσης και μεγάλου πληθωρισμού πριν ανακάμψει οικονομικά. Δύσκολες περιόδους υπό κατοχή ή δικτατορία πέρασαν όλες σχεδόν οι χώρες της Κεντρικής, της Δυτικής και της Βόρειας Ευρώπης. Τη νοοτροπία τους γαλούχησε η ιστορική πειθαρχία και αφοσίωση τους στο καθήκον και ο Λουθηρανισμός, που καταργώντας τον δογματισμό και το πομπώδες της Καθολικής εκκλησίας, κήρυξε την αλληλεγγύη παρά την ελεημοσύνη! Υπό την επίδραση του απέκτησαν τις αρχές που απαριθμήσαμε πιο πάνω και έκτισαν κοινωνίες ευημερίας!
Σήμερα, οι λαοί της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης πιστεύουν ότι το χρήμα είναι ένας σπάνιος πόρος που πρέπει να τυγχάνει συστηματικής σώφρονος (δια)φύλαξης και διαχείρισης, η ανάλωση του να καταγράφεται και ο δανεισμός ή η παραχώρηση του να συνοδεύεται από την πιστή και ειλικρινή προσπάθεια του δανειζομένου/ ευεργετουμένου να καταπολεμήσει και να ξεπεράσει τις αδυναμίες του, να επιβάλει στον εαυτό του σκληρή λιτότητα και θυσίες, να ανασκουμπωθεί, επαναδραστηριοποιηθεί και δουλέψει σκληρά, να δημιουργήσει πλούτο και …φυσικά να ξοφλήσει τα χρέη του!
Αυτό πιστεύει και η Δρ Άγκελα-Δωροθέα Μέρκελ, 58, θυγατέρα ανατολικογερμανού λουθηρανού θεολόγου-πάστορα, που ανατράφηκε υπό κομμουνιστική δικτατορία, αρίστευσε στη φυσικοχημεία και δούλεψε 12 χρόνια σε επιστημονικό ινστιτούτο ερευνών, προτού δραστηριοποιηθεί στην πολιτική με την έλευση της δημοκρατίας στην Ανατολική Γερμανία σε ηλικία 35 χρόνων!
Η πλειοψηφία των πολιτών της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης έχει πλέον απομακρυνθεί από τη χριστιανική εκκλησία, οι λουθηρανικές όμως αξίες και αρχές, που επέζησαν της απολυταρχίας, του ναζισμού και του κομμουνισμού, συνεχίζουν να διατρέχουν την παιδεία και την παράδοση τους και τους «ισχυροποιούν» (ακόμη και κατά του ισλαμισμού)!
Δυστυχώς οι περισσότεροι ξεχνούν ότι η διδασκαλία του Λούθηρου για τη «σωτηρία μέσω της πίστης» όχι μόνον δεν περιορίζει αλλά μάλλον επιβάλλει την επίγεια βοήθεια προς όσους έχουν αδυναμίες, προβλήματα και ανάγκη –όχι κατ’ ανάγκη επιβάλλοντας τους αυστηρούς «…κάνονες»!
Αν η «βασίλισσα της λιτότητας» καγκελάριος Μέρκελ ερμήνευε πλατύτερα τη λουθηρανική της «πίστη», θα δεχόταν την έκδοση Ευρω-ομολόγων και θα έλυε το πρόβλημα ρευστότητας και δημοσιονομικού χρέους των χωρών της Νότιας Ευρώπης, θα περιόριζε την ύφεση και θα ενθάρρυνε την ανάπτυξη.
Ποιος όμως θα την φωτίσει;
1 Αγνοούμε εδώ την ιδιόρρυθμη Βρετανία, αφού δεν συμμετέχει στην Ευρωζώνη, αν και η αγγλοσαξονική νοοτροπία της επηρεάζει αρνητικά την Κύπρο!
*Μέλος του προσωρινού ΔΣ της Πρωτοβουλίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πρόεδρος του Κυπριακού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής
**Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 26.8.2012