Του Νίκου Τιμοθέου*
Εδώ και εκατοντάδες χρόνια βασανίζει τον άνθρωπο το ερώτημα: Ποιες είναι ή ποιες οφείλουν να είναι οι προτεραιότητες της πολιτικής;
Οι περισσότεροι πολιτικοί φιλόσοφοι θεωρούν πως τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πολιτική είναι δύο (1) το δίκαιο σε αντιδιαστολή με την αδικία και (2) ο πλούτος σε αντιδιαστολή με τη φτώχια. Συνήθως τα αποδίδουν στις φαινομενικά αντικρουόμενες απαιτήσεις του ατομικισμού και του κολεκτιβισμού!
Και όμως, είναι δυνατή η σύνθεση των απαιτήσεων των δύο αυτών αντικρουόμενων προσεγγίσεων και αυτή είναι η θέση του Κοινωνικού Καπιταλισμού*, όπως θα προσπαθήσω να δείξω σε μια σειρά από κείμενα!
Οι ανθρώπινες προτεραιότητες της πολιτικής οφείλουν να αντιμετωπίζουν το θεμελιώδες ερώτημα της ηθικής επιλογής και της αμερόληπτης, ψυχρής δικαιοσύνης: αφενός μιας αντικειμενικής προσέγγισης και αφετέρου της χρυσής τομής των αναγκών της κοινότητας και των αναγκών του ατόμου!
Στην προσέγγιση αυτή αντιτίθενται τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Η άκρα δεξιά κηρύσσει ότι ο μόνος σκοπός της δημοκρατικής πολιτικής ζωής είναι η εξυπηρέτηση των διαφόρων συμφερόντων, έστω κι αν είναι στενά και εγωιστικά και ότι η ηθική δεν έχει θέση στην πολιτική, αφού αν είχε θα ήταν απλά …υποκριτική! Η μαρξιστική αριστερά κηρύσσει ο κάθε άνθρωπος είναι δέσμιος της καταγωγής του, ανήκει σε μια τάξη και δεν μπορεί να ξεφύγει απ’ αυτήν με συνέπεια να είναι εγκλωβισμένος σε μια συνεχή ταξική διαμάχη!
Παραδόξως και οι δύο προσεγγίσεις έχουν την ίδια βάση: προάγουν την υποκειμενικότητα του ατόμου και μάλιστα ισχυρίζονται ότι είναι χρήσιμη! Ο μαρξισμός προάγει την αναγκαιότητα ύπαρξης των τάξεων για να δικαιολογήσει την ταξική «διαμάχη» ως το μέσον για την επίτευξη του ιστορικού του …στόχου -που φυσικά ποτέ δεν επιτυγχάνεται αφού η διαμάχη και οι ανακατάταξη που κατά καιρούς πετυχαίνει δημιουργεί αφ’ εαυτής νέες τάξεις, που αντιμάχονται η μια την άλλη, όπως αποδείχθηκε στα κομμουνιστικά καθεστώτα, όπου η κομματική νομενκλατούρα, οι apparatchik/κομισάριοι και οι γραφειοκράτες του δημοσίου έγιναν ταχύτατα η νέα καθεστηκυία τάξη και το προλεταριάτο αυξήθηκε στο έπακρον αφού σ’ αυτό προστέθηκαν και οι «μπουρζουάδες» της αστικής τάξης και οι γεωργοκτηνοτρόφοι, των οποίων η περιουσία κρατικοποιήθηκε! Ομοίως οι οπαδοί του άκρατου καπιταλισμού επικροτούν τις ακρότητες της ιδιοτέλειας και της απληστίας ως την «αόρατη χείρα» του Άνταμς Σμιθ, η οποία κατ’ αυτούς και, θεωρητικά, στο τέλος (θα) συνεισφέρει στις υλιστικές ανάγκες της κοινότητας –την πλάνη αποδεικνύουν πολλά παραδείγματα της σημερινής Κίνας, πχ στην ΙΦΠ και την εκπαίδευση!
Δυστυχώς και οι δύο προσεγγίσεις είναι απολύτως λανθασμένες, είναι παράλογες και στερούνται ευφυΐας –βασάνισαν και συνεχίζουν να βασανίζουν τον άνθρωπο, επειδή στερούνται πραγματιστικής ιδεολογίας και ηθικής! Οι μαρξιστές στην προσπάθεια τους να δικαιολογήσουν την ουτοπία, που κηρύσσουν, έφθασαν κατ’ επανάληψη και σε διαφορετικές μάλιστα συνθήκες από την Ευρώπη μέχρι την Κίνα και την Καμπότζη σε εντελώς απάνθρωπη αντιμετώπιση κάθε ανθρώπου που είχε και έχει διαφορετική άποψη, ακόμη όμως και πολλών οπαδών τους: στη Σοβιετική Ένωση οι αντιφρονούντες «τιμωρούνταν» με στερήσεις, βασανιστήρια, εξορία μέχρι καταναγκαστικά έργα στα γκουλάγκ της Σιβηρίας και η μεγάλη μάζα του πληθυσμού στεκόταν στην ουρά με το κουπόνι στο χέρι για ένα ψωμί και λίγο κρέας. Σήμερα, όποιοι διαφωνούν μαζί τους είναι …βλάκες, …ψεύτες, …εκμεταλλευτές, κοκ, ακόμη και αν συνιστούν την πλειοψηφία του λαού! (Ανατρέξτε στον καθημερινό λόγο του κομμουνιστή προέδρου Χριστόφια, του ΑΚΕΛ και του ΚΚΕ για να διαπιστώσετε του λόγου το αληθές!) Βέβαια, είναι εμφανές ότι το κήρυγμα «μίσους» και αναγκαιότητας «ταξικής διαμάχης και ανατροπής» έχει απομείνει το τελευταίο τους προπαγανδιστικό όπλο! Μ’ αυτό προσπαθούν να συσπειρώσουν όσους εθελοτυφλούν και ελπίζουν σε μια άλλη «αόρατη χείρα» που θα τους βγάλει από τη μιζέρια είτε είναι πραγματική για εκείνους που έχουν οικονομικό ή ψυχολογικό πρόβλημα είτε εικονική και υποκριτική για όσους ζουν παρασιτικά εκμεταλλευόμενοι το κόμμα, τις οικονομικές του εξαρτήσεις και τους οπαδούς του!
Η άκρατη καπιταλιστική δεξιά (όπου κατά καιρούς παρεισδύουν και λίγοι «έξυπνοι κομμουνιστές ηγέτες»), από την άλλη, συνεχίζει ακάθεκτη και σιωπηλή να εκμεταλλεύεται την αφέλεια και το ευκολόπιστο του «λαού» που ονειρεύεται «από μηχανής θεούς» που θα του λύσουν τα οικονομικά και άλλα προβλήματα και που καταλήγει έντρομος κάθε λίγα χρόνια σε ακόμη μια «φούσκα» ή ένα μεγάλο «σκάνδαλο» ή μια «πυραμίδα» -οπότε δίκην μωρής παρθένας αναζητεί να επιρρίψει ευθύνες σε όλους τους άλλους εκτός από τον εαυτό του, που επένδυσε σε μαγικά …αξιόγραφα ή σε μετοχές, κοκ και που εξέλεξε στην εξουσία το τάδε ή δείνα κόμμα ή πρόεδρο –ο οποίος «…δεν μπορούσε ΦΥΣΙΚΑ να προβλέψει την …κρίση! Μπορούσε;»
Οι σκεπτόμενοι πολίτες του δυτικού κόσμου και όχι μόνον συνειδητοποιούν σήμερα ότι και τα δύο συστήματα είναι λανθασμένα και ότι χρειάζεται μια νέα συστηματική φιλοσοφική προσέγγιση που να περιορίζει τον άκρατο καπιταλισμό και την εγωιστική ατομικιστική προσέγγιση αλλά και την τυραννία της εξουσίας είτε προέρχεται από τη δεξιά είτε από την αριστερά και να αντιμετωπίζει την ΑΝΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ και των δημόσιων υπηρεσιών και των ιδιωτικών και των κρατικών επιχειρήσεων! Οι σκεπτόμενοι, απογοητευμένοι, ψηφίζοντες ή απέχοντες πολίτες, αντιλαμβάνονται ότι οι λύσεις που προτείνουν οι «παλιοί» πολιτικοί είτε της αριστεράς είτε της δεξιάς είναι ημιτελείς, δοκιμάστηκαν κατ’ επανάληψη και απέτυχαν –συχνά είναι και καθαρά υποκριτικές και ψευδείς ενόψει των εξαρτήσεων των πολιτικών κομμάτων από «συμφέροντα»!
Είναι πλέον κοινός τόπος ότι ο εγωιστικός υποκειμενισμός των δύο άκρων έχει θρέψει την πολιτική ανηθικότητα των πολιτικών και των κομμάτων και, μέσω της κομματοκρατίας, των λειτουργών του ΕΔΤ και πολλών επιχειρηματιών που συναλλάσσονται με το δημόσιο! Ακόμη καλλιεργεί την απαισιοδοξία, τη δυστυχία και την κατάθλιψη σε μεγάλες μάζες του πληθυσμού! Όσο παράξενο και αν φαίνεται οι δύο ακραίες προσεγγίσεις είναι πολύ συγγενικές και υποστηρίχθηκαν τόσο από το Μαρξ όσο και από το Φρόυντ! Η σύγχρονη όμως φιλοσοφία και επιστήμη (όπως πχ η Θετική Ψυχολογία βλπ Haidt και Seligman) ανατρέπει και τις δύο! Αποδεικνύουν και θεωρητικά και πειραματικά ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιδιώξει και να επιτύχει την ευτυχία και την ευημερία μέσα από μια χρυσή τομή ανάμεσα στο ατομικό συμφέρον και στο κοινό καλό! Μπορεί να επιλύσει το δίλημμα ανάμεσα στη σκοπιμότητα αφενός και την απρόσωπη πολιτική και την αμερόληπτη, ανιδιοτελή δικαιοσύνη αφετέρου. Η λύση είναι το συνταίριασμα της τεχνολογικής προόδου για το μετασχηματισμό της κοινωνίας με τις καλώς νοούμενες ανάγκες και της κοινότητας και του ατόμου, ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων (μετασχηματισμού της κοινωνίας).
Και αυτό τότε και μόνο θα επιτευχθεί όταν η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού, η μεγάλη, δηλαδή, μεσαία τάξη του 90% και πλέον συμμετάσχει ενεργά στην ιδιοκτησία, στη διεύθυνση και στον έλεγχο των μέσων παραγωγής: στην κοινωνικοποίηση των ιδιωτικών και κρατικών επιχειρήσεων και οργανισμών και στην ισορροπημένη επιδίωξη των συμφερόντων των διάφορων ομάδων του πληθυσμού μέσω μιας πλατιάς δημοκρατικής διαδικασίας. (Επ’ αυτών όμως μελλοντικά!)
Ο μετασχηματισμός αυτός οφείλει να είναι η προτεραιότητα της πολιτικής όλων των πολιτικών δυνάμεων και επειδή είναι απίθανο να το επιδιώξουν οι υφιστάμενες, ενόψει των συμφερόντων ομάδων που τις επηρεάζουν, η αλλαγή επαφίεται κυρίως στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά δρώμενα του τόπου!
*Μέλος του προσωρινού ΔΣ της Πρωτοβουλίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Πρόεδρος του Κυπριακού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής
**Δημιοσιεύτηκε στην ΑΛΗΘΕΙΑ στις 9.9.2012