Του Νίκου Τιμοθέου*
Το Νοέμβριο του 1990, μετά από 15 χρόνια απογοήτευσης, με συνεχώς αυξανόμενους φόρους επί της ακίνητης περιουσίας, με έλλειψη ανάπτυξης, με αυξανόμενη ανεργία, με μειούμενο κατά κεφαλή εισόδημα και με μειούμενα κρατικά έσοδα, οι ψηφοφόροι της Πολιτείας Όρεγκον στις ΗΠΑ ψήφισαν δραστική μείωση της φορολογίας επί της ακίνητης περιουσίας. Παράλληλα, η πολιτειακή βουλή ψήφισε προϋπολογισμό μειωμένο κατά 10% και ταυτόχρονα διέθεσε 130 εκ. δολάρια σε 18 έργα …επανασχεδιασμού και ανάπτυξης με συγκεκριμένους μετρήσιμους στόχους!
Γιατί το Όρεγκον κατέληξε στο «απονενοημένο» διάβημα να …σπαταλήσει 130 εκ δολάρια τη στιγμή που ο μειωμένος προϋπολογισμός υποχρέωνε την πολιτειακή κυβέρνηση σε αιματηρές περικοπές; Επειδή ο κυβερνήτης, Neil Goldschmidt και οι ηγέτες της πολιτειακής βουλής κατέληξαν ΑΠΟ ΚΟΙΝΟΥ στο συμπέρασμα ότι χρειαζόταν νέο όραμα και δραστικές αλλαγές για να αναζωογονηθεί η οικονομία και να μπουν τα θεμέλια για συνεχή ανάπτυξη και βελτίωση! Το έργο κλήθηκε: «Οι δείκτες επίδοσης του Όρεγκον» (Oregon Benchmarks)!
Για να επιλεγούν τα έργα, ο Goldschmidt συσκέφτηκε με 180 ηγετικές προσωπικότητες διάφορων τομέων: επιχειρηματικού, εργατικού, κυβερνητικού, ακαδημαϊκού,…! Πρώτα καθόρισαν συγκεκριμένους, μετρήσιμους, φιλόδοξους, σχεδόν ανέφικτους στόχους, τους οποίους επέλεξαν μέσω ερευνών κοινής γνώμης και δημόσιων διαβουλεύσεων! Τα έργα απέδωσαν τόσο που η επόμενη κυβερνήτης Barbara Roberts όχι μόνον συνέχισε το πρόγραμμα, αλλά ζήτησε από όλες τις δημόσιες υπηρεσίες προϋπολογισμούς με μέγιστο το 80% των προηγούμενων προσφέροντας δικαίωμα να υποβάλουν αίτημα για επιπρόσθετη χρηματοδότηση έργων που θα στόχευαν στην επίτευξη φιλόδοξων και επειγόντων στόχων βελτίωσης/ανάπτυξης! Δραματικό αποτέλεσμα ήταν ότι πλείστες υπηρεσίες επαναξιολόγησαν το όραμα και τη στρατηγική τους και έθεσαν στόχους σημαντικής βελτίωσης μέσα από δραστικές αλλαγές! Ο δρόμος υλοποίησης δεν ήταν εύκολος! Δέκα χρόνια αργότερα, ο τρόπος που λειτουργούσαν πλείστες δημόσιες υπηρεσίες είχε αλλάξει ριζικά με δραματική ΜΕΤΡΗΣΙΜΗ βελτίωση σε πολλούς τομείς: παιδείας, κοινωνικής ασφάλισης, ευημερίας και πρόνοιας, αστυνομίας, εξυπηρέτησης του πολίτη και της επιχείρησης και ανάπτυξης της οικονομίας,…! Πολλά απέμεναν να γίνουν! Το νερό όμως μπήκε ανεπιστρεπτί στο αυλάκι! Τα έργα επανασχεδιασμού δημιούργησαν μαγνήτες μόνιμης συνεργασίας του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα!
Ο διάσημος καθηγητής του Harvard Gary Hamel λέει: Το ουσιώδες πρόβλημα στους σημερινούς οργανισμούς και υπηρεσίες είναι πλήρης αποτυχία στη διάκριση του «προγραμματισμού» από τη «στρατηγική»! Στην πράξη «αναλώνεται» πολλή ενέργεια και χρόνος στον προγραμματισμό και λίγος ή καθόλου στη «στρατηγική σκέψη» και στην «εκτέλεση/δράση»! Ο προγραμματισμός είτε είναι στρατηγικός είτε βραχυ/μεσοπρόθεσμος όταν δεν συνοδεύεται από αποτελεσματικές δομές διεύθυνσης και εποπτείας και μετρήσιμους στόχους είναι αναποδοτικός και σπάταλος! Στο δημόσιο τομέα η αναποδοτικότητα είναι ακόμη μεγαλύτερη λόγω της ακαμψίας των συστημάτων και της έλλειψης κινήτρων για αποτελέσματα!
Η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει ότι για να επιτύχει η «επανεφεύρεση» του δημοσίου/κράτους απαιτείται η διαμόρφωση και υλοποίηση μιας σειράς στρατηγικών*, εξ ων θεμελιώδης είναι η στρατηγική που θα δημιουργήσει πλήρη διαύγεια του σκοπού, του ρόλου και της κατεύθυνσης κάθε Οργανισμού, Υπηρεσίας και Αρχής!
Η θεμελιώδης στρατηγική είναι η συνισταμένη τριών ξεχωριστών προσεγγίσεων: (1) καθαρισμού του πεδίου, (2) διάζευξης διαμόρφωσης πολιτικής, ρύθμισης και εποπτείας από την εκτέλεση και (3) εστίασης στο σκοπό!
Η δημόσια υπηρεσία δεν έχει (σχεδόν) ποτέ κίνητρο να αλλάξει το πρόγραμμα των προσφερόμενων υπηρεσιών! Οι περισσότερες επιχειρήσεις απαξιώνουν ενσυνείδητα κάθε χρόνο 10% των υπηρεσιών/προϊόντων τους και προγραμματίζουν προσεκτικά την απόσυρση τους και τον επανασχεδιασμό/κλείσιμο των σχετικών μονάδων παραγωγής! Παράλληλα, προγραμματίζουν την παραγωγή και το λανσάρισμα νέων υπηρεσιών/προϊόντων! Και φυσικά προσαρμόζουν αντίστοιχα τον προϋπολογισμό τους! Αυτό κάνουν τώρα όλες σχεδόν οι επιχειρήσεις της Κύπρου -μικρές, μεσαίες, μεγάλες! Η δημόσια υπηρεσία δεν έχει κίνητρο να αλλάξει το πρόγραμμα των προσφερόμενων υπηρεσιών! Δεν μελετά το «μίγμα» των υπηρεσιών της! Δεν απαξιώνει υπηρεσίες που δεν απαιτούνται πλέον (Αναδασμός, (ημι)κρατικοί εμπορίας…)! Δεν μειώνει τους πόρους και τον προϋπολογισμό οποιασδήποτε μονάδας! Απεναντίας, κάθε χρόνο τα αυξάνει! Μέχρις ότου το δημόσιο πλησιάσει στην …πτώχευση, οπότε αναγκάζεται να κάμει αιματηρές περικοπές, να απολύσει δημόσιους λειτουργούς και να πετσοκόψει τις απολαβές των υπολοίπων κατά 20-25%, μέσα σ’ ένα άσχημο παιχνίδι δακτυλοδειξίματος, με τον κάθε ένα να ρίχνει το φταίξιμο στους άλλους!
Η εμπειρία πάρα πολλών χωρών (πχ Καναδά, Αυστραλίας, Νέας Ζηλανδίας, ΗΒ) δείχνει ότι απαιτείται λήψη σημαντικών αποφάσεων πολιτικής και εγκαθίδρυση αποτελεσματικού μηχανισμού διαχείρισης του όλου προγράμματος και καθορισμός ξεκάθαρου στόχου κάθε υπηρεσίας/οργανισμού/μονάδας!
- Προεδρικός Επίτροπος ή Υφυπουργός επανασχεδιασμού.
Το όλο πρόγραμμα επανασχεδιασμού πρέπει να ανατεθεί σε Προεδρικό Επίτροπο ή Υφυπουργό στον οποίο θα δοθούν νομοθετικά οι εξουσίες και οι πόροι για τον επανασχεδιασμό της δημόσιας υπηρεσίας (ΔΥ) και του ευρύτερου δημόσιου τομέα (ΕΔΤ). Η ανάθεση του έργου σε υφιστάμενη Υπηρεσία θα σημαίνει εξ αρχής αποτυχία! - Καθοδηγητική Ομάδα.
Ο Επίτροπος/Υφυπουργός θα πρέπει να πλαισιωθεί με Καθοδηγητική Ομάδα της οποίας θα είναι Πρόεδρος και της οποίας τα μέλη θα προτείνει ο ίδιος! Σ’ αυτήν πρέπει να συμμετάσχουν άριστα ανώτερα/ανώτατα στελέχη βασικών δημόσιων υπηρεσιών και ΝΠΔΔ (ημι-κρατικών οργανισμών/αρχών,…) και εξωτερικοί σύμβουλοι. Η Ομάδα θα έχει συμβουλευτικό, καθοδηγητικό και εποπτικό ρόλο, την τελική όμως ευθύνη και εξουσία για τις προτάσεις αναδόμησης θα έχει ο Επίτροπος/Υφυπουργός! - Διαχωρισμός νομοθετικών/ρυθμιστικών εξουσιών και αρμοδιοτήτων από τις εκτελεστικές.
Με νομοθετικά μέτρα, θα πρέπει ΕΥΘΥΣ ΕΞΑΡΧΗΣ να διαχωριστούν οι εκτελεστικές αρμοδιότητες και εξουσίες από τις αρμοδιότητες και εξουσίες καθορισμού πολιτικής: νομοθετικές, ρυθμιστικές, εποπτικές/ελεγκτικές. Το βήμα αυτό είναι ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΝΑΓΚΑΙΟ, αν όντως θέλουμε να επιτύχουμε δραματική βελτίωση του δημοσίου.
Ουσιαστικά, κάθε Υπουργείο θα διατηρήσει ΜΟΝΟ τις αρμοδιότητες καθορισμού πολιτικής, νομοθέτησης και εποπτείας των εκτελεστικών Τμημάτων, δηλαδή μερικές δεκάδες στελέχη, που σίγουρα δεν θα υπερβαίνουν τα 50! Τα στελέχη αυτά θα διαμορφώνουν προτάσεις πολιτικής και νομοθεσίας προς τον Υπουργό/Υφυπουργό και θα τον βοηθούν να θέτει συγκεκριμένους, μετρήσιμους στόχους στα Τμήματα που θα έχουν τις εκτελεστικές αρμοδιότητες, που θα διατηρήσει η κυβέρνηση. Τα Τμήματα θα διευθύνονται ως επιχειρηματικές οντότητες (μικρές ή μεσαίες) επιχειρήσεις με στοχοθέτηση και στοχομέτρηση και προϋπολογισμό που θα εξαρτάται από την επίτευξη των στόχων που θα τίθενται. Ως Τμήμα θα διευθύνεται και η κεντρική υπηρεσία του κάθε Υπουργείου/Υφυπουργείου.Κάθε οργανωτική οντότητα θα είναι υπόχρεη να πετυχαίνει ισοζυγισμένο ισολογισμό! Θα πρέπει, δηλαδή, να προϋπολογίζει το κόστος και την τιμή/τέλος κάθε υπηρεσίας που παράγει/προσφέρει και να τα διαπραγματεύεται με τον Υπουργό, που με τη σειρά του θα τα θέτει ενώπιον της Βουλής για θεώρηση/ επαναδιαπραγμάτευση και έγκριση! Κάποιες τιμές/τέλη θα αφορούν τον πολίτη/επιχείρηση ενώ άλλες θα αφορούν Τμήματα/Οργανισμούς του δημοσίου! - Προϊστάμενοι με σύμβαση απόδοσης.
Οι Ανώτατοι Εκτελεστικοί Διευθυντές (ΑΕΔ) των τμημάτων θα εργάζονται με συμβόλαιο καθορισμένου χρόνου (τρία-πέντε χρόνια) και θα αμείβονται/επαναδιορίζονται βάσει της απόδοσης τους. - Διακριτική ευχέρεια
Οι ΑΕΔ θα έχουν μεγάλη διακριτική ευχέρεια στη διεύθυνση του Τμήματος τους και τα Τμήματα κίνητρα για επίτευξη φιλόδοξων αποτελεσμάτων. - Αποκρατικοποίηση/Κοινωνικοποίηση
Θα πρέπει ευθύς εξαρχής να αποφασιστεί ποια Τμήματα του δημοσίου θα διατηρηθούν στη ΔΥ και στον ΕΔΤ και ποια θα αποκρατικοποιηθούν/ κοινωνικοποιηθούν*, επειδή θα κριθεί ότι οι εκτελεστικές τους αρμοδιότητες θα εκτελούνται παραγωγικότερα σε καθεστώς ιδιωτικού δικαίου! Στους δημόσιους υπαλλήλους που θα επηρεαστούν θα δοθεί η επιλογή είτε να αποχωρήσουν με αποζημίωση είτε να εργαστούν στις εταιρείες ιδιωτικού δικαίου, που θα δημιουργηθούν, με συμβάσεις και αμοιβές με βάση την απόδοση, ΑΠΟΚΤΩΝΤΑΣ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΜΕΤΟΧΕΣ! Στις κοινωνικοποιημένες αυτές οντότητες θα ανατεθούν οι αντίστοιχες εκτελεστικές αρμοδιότητες με αρχικές συμβάσεις τακτής διάρκειας.
Η πιο πάνω προσέγγιση θα καταστήσει δυνατή την εστίαση της κυβέρνησης στη διαμόρφωση πολιτικής, στην αποτελεσματική ρύθμιση και εποπτεία και στη συνεχή βελτίωση της παραγωγικότητας των εκτελεστικών τμημάτων και των μετοχοποιημένων/ κοινωνικοποιημένων εργολάβων-εταιρειών! Με τη λήξη των αρχικών συμβάσεων και αναλόγως του αντικειμένου και των δυνατοτήτων της αγοράς, οι Υπουργοί/Υφυπουργοί θα μπορούν να ζητήσουν δημόσιες προσφορές για την παροχή υπηρεσιών, οπότε θα επέλθει περαιτέρω βελτίωση μέσω ανταγωνισμού!
Σε επόμενο θα δούμε και άλλα οφέλη από τη διάζευξη των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων από τις νομοθετικές/ρυθμιστικές/εποπτικές και την εστίαση σκοπού, ρόλου και κατεύθυνσης και αργότερα τις επόμενες τέσσερις στρατηγικές!
Αυτό που έχει εντέλει σημασία είναι η διάθεση και η ικανότητα του εισερχόμενου Προέδρου μας να ταυτίσει τον εαυτό του με την αναδόμηση του δημοσίου, ώστε να καταστεί εφαλτήριο για την αναγέννηση της οικονομίας και τη συνεχή βελτίωση της ευημερίας του πολίτη!
Πρόεδρε: Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!
*Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 23.12.2012