Του Νίκου Τιμοθέου*
Το κυπριακό δημόσιο χρειάζεται αναγέννηση! Η καταβαράθρωση της οικονομίας μας υπαγορεύει την επανεφεύρεση της κυβέρνησης. το δραστικό επανασχεδιασμό των διεργασιών και της δημόσιας υπηρεσίας και όσου θα εναπομείνει ευρύτερου δημόσιου τομέα.
Η αναδόμηση του δημοσίου είναι έργο εξαιρετικά πολύπλοκο και δύσκολο. Πολλοί το αποτόλμησαν, λίγοι το πέτυχαν. Ποιοι το πέτυχαν; Οι αποφασισμένοι, επίμονοι και συστηματικοί! Όσοι εφάρμοσαν σχολαστικά τις αρχές και τις μεθόδους του επιχειρησιακού επανασχεδιασμού, διαμόρφωσαν τις στρατηγικές που υπαγόρευαν οι τοπικές συνθήκες, χρησιμοποίησαν σωστά τα αναγκαία εργαλεία και το κυριότερο διαχειρίστηκαν αποτελεσματικά τα έργα που προγραμμάτισαν!
Όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, η σημαντικότερη στρατηγική επιτάσσει την επίτευξη διαύγειας σκοπού, ρόλου και κατεύθυνσης. Έργο δύσκολο, λόγω κυρίως της συντηρητικότητας πλείστων ομάδων συμμετόχων –ειδικών συμφερόντων: συνδικαλιστών, ανώτατων/ανώτερων δημόσιων λειτουργών, πολιτικών, κομμάτων και περίγυρου, που τρέφεται παρασιτικά από το δημόσιο!
Εξαιρετικό παράδειγμα συνιστά εκείνο της Νέας Ζηλανδίας.
Το 1984 η κυβέρνηση της ΝΖ κατείχε και διηύθυνε το 12,5% της εθνικής οικονομίας, μεταξύ των οποίων τις τηλεπικοινωνίες, την παραγωγή και διανομή της ηλεκτρικής ενέργειας, τα λιμάνια, τους σιδηροδρόμους, τις αερογραμμές, αλλά και τράπεζες, ταμιευτήρια, ασφαλιστικές εταιρείες, μια εθνική ακτοπλοϊκή γραμμή, τα μόνα δύο τηλεοπτικά κανάλια, μια μεγάλη ξενοδοχειακή αλυσίδα… Όπως ήταν φυσικό, πολίτες και επιχειρήσεις απευθύνονταν στους υπουργούς και τους βουλευτές για να …εξυπηρετηθούν. Αποτέλεσμα: ένα πελατειακό κράτος με χαμηλή παραγωγικότητα, μεγάλη σπατάλη πόρων και κακή εξυπηρέτηση!
Η Νέα Ζηλανδία κατηφόρισε από την 3η παγκοσμίως θέση σε κατά κεφαλή εισόδημα το 1950 στην 21η θέση το 1984! Από πλήρη απασχόληση στις δεκαετίες του 60 και 70, έφθασε σε 5,4% ανεργία το 1983! Το 1984, ο κυβερνητικός προϋπολογισμός έφθασε το 40% του ΑΕΠ, με το ήδη υψηλό δημόσιο χρέος να ανέρχεται ταχύτατα και τον πληθωρισμό να ξεπερνά το 12%! Η κυβέρνηση από το 1982 πάγωσε μισθούς, τιμές και επιτόκια! Η Κεντρική Τράπεζα απαγόρευσε τη μετατροπή του εθνικού νομίσματος και η Κυβέρνηση το υποτίμησε κατά 20%! Μήπως διακρίνετε οποιεσδήποτε ομοιότητες με την κατάστασή μας;
Το αριστερό Εργατικό Κόμμα κέρδισε τις εκλογές το 1984. Αν και ιστορικά υπέρμαχο του μεγάλου κράτους, εγκατέλειψε εν μία νυκτί την «ιδεολογία» του και αποφάσισε ότι δεν χρειαζόταν να διαχειρίζεται το κράτος τόσους πόρους, υιοθετώντας μια «επαναστατική» εισήγηση των «μανδαρίνων» του Υπουργείου Οικονομικών για μια νέα «Οικονομική Διαχείριση»! «Η ανάγκη κατέστη η μητέρα της επανεφεύρεσης!»
Το Εργατικό Κόμμα επιδόθηκε σε μια άνευ προηγουμένου θεραπεία …σιοκ! Κατάργησε δημόσιες επιδοτήσεις και κανονισμούς και ξανασχεδίασε εξ αρχής τα κοινωνικά συστήματα! Χαμήλωσε τους εισαγωγικούς δασμούς που προστάτευαν τις τοπικές βιομηχανίες, κατάργησε τους ελέγχους επί των μισθών και των τιμών, μέχρι το 1988 χαμήλωσε το μέγιστο συντελεστή φόρου εισοδήματος από 66 σε 33% και τον εταιρικό από 45 σε 33%, εισάγοντας 12,5% φόρο κατανάλωσης! Στη συνέχεια, επικεντρώθηκε στη γραφειοκρατία! Το 1986 η βουλή εξουσιοδότησε τη μετοχοποίηση κρατικών οργανισμών και υπηρεσιών! Μέσα σ’ ένα χρόνο, δημοπρατήθηκαν εννιά μεγάλες κρατικές υπηρεσίες/οργανισμοί, μετοχοποιήθηκαν και μπήκαν στον ανταγωνισμό –με διατήρηση του μονοπωλίου μόνο στον έλεγχο εναέριας κυκλοφορίας και στο ταχυδρομείο πρώτης τάξης! 60.000 δημόσιοι υπάλληλοι (περισσότεροι από τους μισούς) «έγιναν» ιδιωτικοί! Οι δασικές βιομηχανίες έκοψαν το υπαλληλικό προσωπικό κατά δύο τρίτα! Οι σιδηρόδρομοι μείωσαν το προσωπικό από 21.000 σε 11.000 μέσα σε τέσσερα χρόνια! Οι τηλεπικοινωνίες από 25.000 σε 14.000! Μέσα σε μια πενταετία το εργατικό δυναμικό των κρατικών αυτών υπηρεσιών/οργανισμών μειώθηκε στο …μισό!
Η ιδιωτικοποίηση δεν ήταν πάντα ομαλή! Απεναντίας, πολιτικές και συνδικαλιστικές αντιπαραθέσεις καθυστέρησαν την όλη διαδικασία. Μέχρι το 1991 όμως οι περισσότεροι κρατικοί οργανισμοί είχαν ιδιωτικοποιηθεί! Μέχρι το 1995, τα δύο τρίτα των «εμπορικών» επιχειρηματικών πόρων, 20 συνολικά κρατικών οντοτήτων, είχαν εκποιηθεί! Η παραγωγικότητα των επιχειρήσεων αυτών ανήλθε κατακόρυφα!
Το Εργατικό Κόμμα όμως διαπίστωνε ότι οι υπηρεσίες που δεν μπορούσαν «εύκολα» να μετοχοποιηθούν και αποκρατικοποιηθούν συνέχιζαν να έχουν απαράδεκτα χαμηλή παραγωγικότητα: η άμυνα, η αστυνομία, η δικαιοσύνη, η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η εκπαίδευση, η υπηρεσία περιβάλλοντος, οι υπηρεσίες ευημερίας, …!
Μετά τη νίκη του στις εκλογές του 1987, το Εργατικό Κόμμα, μέσω του Υπουργού Οικονομικών, Stan Rodger, πρώην συνδικαλιστή ηγέτη, εισήγαγε νομοθεσία που άλλαζε άρδην τις εργατικές σχέσεις στο δημόσιο τομέα και μάλιστα ΧΩΡΙΣ να διαβουλευτεί με τις υπερσυντηρητικές συντεχνίες –που τον «τιμώρησαν» αφαιρώντας του το συνδικαλιστικό του …μετάλλιο! (Βίοι παράλληλοι με τη δική μας Υπουργό Ε&ΚΑ, πρώην(;) αρχισυνδικαλίστρια, που κάνει το ίδιο, λίγο …αργά, λίγο υπό την …«πίεση» των «προσκληθέντων» δανειστών, λίγο υπό τον …«εκβιασμό» της Αντιπολίτευσης –και χωρίς οποιαδήποτε βελτίωση της παραγωγικότητας και εξυπηρέτησης πολίτη/επιχείρησης! Παρά μάλλον υπό απειλή πχ δασκάλων/καθηγητών ότι θα «πέσει» το …«πανύψηλο» επίπεδο της δημόσιας παιδείας μας!)
Με νομοθεσία η κυβέρνηση της ΝΖ διαχώρισε τις εκτελεστικές αρμοδιότητες από τις νομοθετικές/ ρυθμιστικές/ εποπτικές αρμοδιότητες. Οι Υπουργοί υποχρεώνονταν να διαπραγματευτούν στόχους απόδοσης (ποσότητες παραγωγής, τιμές και ποιότητα) με τα Τμήματα που υπάγονταν στο Υπουργείο τους! Οι Ανώτατοι Εκτελεστικοί Διευθυντές των Τμημάτων έπαυαν να είναι μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι και δούλευαν με σύμβαση τακτής διάρκειας και αμείβονταν με βάση την απόδοσή τους! Οι ΑΕΔ είχαν ευρεία διακριτική εξουσία στη διαχείριση των πόρων του Τμήματός τους. Στα Υπουργεία και στα Τμήματα δόθηκαν κίνητρα για να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα οικονομικά τους! Ο ρόλος και η κατεύθυνση των Κεντρικών Τμημάτων των υπουργείων άλλαζε άρδην και γινόταν καθαρά επιτελική, ρυθμιστική και εποπτική!
Η αναδόμηση του δημοσίου δεν ήταν στρωμένη με ροδοπέταλα! Το Εργατικό Κόμμα κατατρυχόταν από εσωτερικές έριδες και αμφισβητήσεις! Αν και κατάφερε να λύσει το χρόνιο πρόβλημα του ευρύτερου δημόσιου τομέα απέτυχε να βελτιώσει αισθητά τη δημόσια υπηρεσία! Το 1990, το Εθνικό Κόμμα κέρδισε τις εκλογές, μετά από έξι χρόνια στο περιθώριο, κατά τα οποία δεν πρόβαλε εμπόδια στην προσπάθεια του Εργατικού για εκσυγχρονισμό. Μετά από ενδελεχή μελέτη του υφιστάμενου προγράμματος από επιτροπή τεχνοκρατών, υπό τον πρώην ΑΕΔ της ΙΒΜ Νέας Ζηλανδίας, Basil Logan, το Εθνικό Κόμμα υιοθέτησε το πρόγραμμα του Εργατικού Κόμματος! H Επιτροπή Logan εντόπισε όμως και σειρά αδυναμιών! Οι Υπουργοί δυσκολεύονταν να καθορίσουν στόχους απόδοσης για τους ΑΕΔ! Ο ρόλος των Κεντρικών Τμημάτων δεν ήταν ξεκάθαρος και λόγω των αμφισβητήσεων δεν κατάφεραν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των εκτελεστικών Τμημάτων! Οι διευθυντές των Τμημάτων χρειαζόταν να αναπτύξουν νέες ικανότητες που επιβάλλονταν από το νέο «επιχειρηματικό» περιβάλλον! Πολύ λίγοι προσοντούχοι διευθυντές προσελκύστηκαν από τον ιδιωτικό τομέα στο δημόσιο!
Ο Logan τόνισε ότι χρειαζόταν μια νέα προσέγγιση, επειδή οι Υπουργοί δεν είχαν μια ξεκάθαρη διεργασία για να καθορίσουν τους μακροπρόθεσμους στόχους πολιτικής και να τους μετατρέψουν σε βραχυπρόθεσμους στόχους για τους ΑΕΔ καθώς και να τους καθοδηγήσουν ώστε να διαπραγματευτούν συγκεκριμένη παραγωγή και στόχους απόδοσης/ποιότητας με τα Τμήματα. Αποτέλεσμα: κανένας δεν ήταν υπεύθυνος για το αποτέλεσμα και για τις ενέργειες επίτευξής του!
Η νέα κυβέρνηση της ΝΖ ακόμη λίγο να χάσει τις επόμενες εκλογές στην προσπάθειά της να αναστρέψει την αποτυχία αναδόμησης του δημοσίου! Το 1993, δημοσίευσε ένα 35-σέλιδο μανιφέστο με τίτλο «Οδός μέχρι το 2010», που περιέγραφε το Όραμα και τη Στρατηγική της ΝΖ για τις επόμενες δύο δεκαετίες. Το έγγραφο αυτό υπήρξε η βάση για τη διαμόρφωση και υλοποίηση μιας αποτελεσματικής θεμελιώδους στρατηγικής με πολλαπλά οφέλη!
Η θεμελιώδης στρατηγική ήταν η συνισταμένη τριών ξεχωριστών προσεγγίσεων: (1) καθαρισμού του πεδίου, (2) διάζευξης διαμόρφωσης πολιτικής, ρύθμισης και εποπτείας από την εκτέλεση και (3) εστίασης στο σκοπό! Ιδιαίτερη σημασία είχε η ευθυγράμμιση και ολοκλήρωση των τριών συνιστωσών! Που και πως κατέληξε η προσπάθεια της ΝΖ θα δούμε όμως στα επόμενα!
Η πιο πάνω προσέγγιση κατέστησε δυνατή την εστίαση της κυβέρνησης στη διαμόρφωση πολιτικής, στην αποτελεσματική ρύθμιση και εποπτεία και στη συνεχή βελτίωση της παραγωγικότητας των εκτελεστικών τμημάτων υπέρ του πολίτη και της επιχείρησης!
Η ενασχόληση με τα κυπριακά τρέχοντα δεν έχει πια πολύ νόημα. Η κυβέρνηση Χριστόφια όχι μόνο απέτυχε, αλλά «πορεύεται …νεκρή»! Μόνη ελπίδα μας: Να μην βρουν την αιμορραγούσα Κύπρο «νεκρή» οι εκλογές της 17ης Φεβρουαρίου!
Αυτό που έχει πια σημασία είναι τι θα γίνει απ’ εκεί και πέρα! Η διάθεση και η ικανότητα του νέου Προέδρου μας να ταυτίσει τον εαυτό του με την αναδόμηση του δημοσίου, ώστε να καταστεί εφαλτήριο για την αναγέννηση της οικονομίας και τη συνεχή βελτίωση της ευημερίας του πολίτη!
Πρόεδρε: Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!
*Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 30.12.2012