Του Νίκου Τιμοθέου*
Ο «απλός» άνθρωπος διερωτάται: Γιατί ο πρόεδρος Χριστόφιας και η κυβέρνηση του δεν πήραν έγκαιρα μέτρα για αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης; Γιατί αγνόησαν τα σήματα κινδύνου που μας έστελνε η οικονομική κατάσταση πολλών χωρών της ΕΕ και ιδιαίτερα της Ελλάδας; Γιατί αγνόησαν και τις προειδοποιήσεις αρθρογράφων και δημοσιογράφων των κυπριακών ΜΜΕ και των αντιπολιτευόμενων κομμάτων;
Το άρθρο αυτό επιχειρεί να προσεγγίσει την πιο πάνω «στάση», που έφερε την Κύπρο στο χείλος του γκρεμού, με βάση το αισιόδοξο ή μη της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Αναμφίβολα, η αισιοδοξία είναι ευεργετική για το άτομο με πολλούς τρόπους και σε διάφορους τομείς. Πολλές όμως περιπτώσεις αποδεικνύουν ότι η υπεραισιοδοξία μεταφράζεται σε υπερβολική αυτοπεποίθηση για τις ικανότητες του ατόμου να χειριστεί δύσκολες καταστάσεις και να δώσει τη δέουσα προσοχή σε σήματα επικείμενου κινδύνου μέχρις ότου γίνει τόσο μεγάλος που να μην μπορεί να αγνοηθεί, αλλ’ ούτε πλέον να τύχει ανώδυνου χειρισμού. Ακόμη, η υπεραισιοδοξία εμποδίζει το άτομο να αποκτήσει αυτογνωσία, να αξιολογήσει τις πράξεις του, να αποδεχθεί τις δυσκολίες της ζωής του, να μάθει από τα λάθη του!
Οι άνθρωποι κατατάσσονται είτε στους αισιόδοξους είτε στους απαισιόδοξους σύμφωνα με τον τρόπο που αντιμετωπίζουν τα πάνω και τα κάτω της ζωής τους!
Το κατά πόσο η αισιοδοξία είναι κάτι καλό ή μη και σε ποιο βαθμό μπορεί κάποιος να είναι αισιόδοξος, καθώς και ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της αισιόδοξης άποψης για τη ζωή έχει τύχει εκτενέστατης έρευνας, κυρίως από ψυχολόγους. Γράφει ένας διαπρεπής ερευνητής, «αισιοδοξία δεν πρέπει να σημαίνει να κοιτάζουμε μόνον τη λαμπερή πλευρά της ζωής αρνούμενοι να δούμε την πραγματικότητα ή τον εαυτό μας όπως πράγματι είναι, φιλτράροντας τα πάντα μέσα από ροζ γυαλιά!»
Βέβαια, όταν μιλούμε για την αισιοδοξία θα πρέπει να διακρίνουμε την έμφυτη (διαθεσιακή) και την επίκτητη (δικαιολογητική) της μορφή. Στην πρώτη περίπτωση, το άτομο μπορεί να είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο εκ φύσεως. Μιλούμε επομένως για χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του, που αφορά στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται σημαντικά γεγονότα της ζωής, σχηματίζοντας έτσι τα πιστεύω του για τη φύση μελλοντικών γεγονότων και για το τι αναμένει απ’ αυτά. Από την άποψη αυτή, οι αισιόδοξοι συνεχίζουν να αγωνίζονται αφού έχουν την πεποίθηση ότι τελικά τα πράγματα θα «γυρίσουν» προς το θετικότερο, ενώ οι απαισιόδοξοι χάνουν την πεποίθηση τους με κίνδυνο να τα παρατήσουν!
Οι δικαιολογητικοί αισιόδοξοι πιστεύουν ότι κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα βασίζεται σε στόχους και ανάλογα με τη δικαιολογία με την οποία την ερμηνεύουν την αντιμετωπίζουν με αποφασιστικότητα ή με σκεπτικισμό και αρνητικά αισθήματα.
Πιο εξειδικευμένα, οι έρευνες δείχνουν ότι η έμφυτη αισιοδοξία σε αντίθεση με την απαισιοδοξία οδηγεί όχι μόνο σε θετικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων, αλλά και σε προσπάθεια επίλυσης τους. Οι αισιόδοξοι διαμορφώνουν πολλά σχέδια και επιλέγουν διάφορες τακτικές για να λύσουν ένα πρόβλημα με αποτέλεσμα να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας.
Στον τομέα της υγείας, οι αισιόδοξοι έχουν ισχυρότερη ανοσοποιητική άμυνα, αναρρώνουν γρηγορότερα, όταν αντιμετωπίζουν καταστάσεις που μπορούν να ελέγξουν και υιοθετούν πιο υγιή τρόπο ζωής. Αντίθετα, η απαισιοδοξία συσχετίζεται με «αρνητική» υγεία και εγκατάλειψη των προσπαθειών ανάρρωσης και της ίδιας ακόμη της ζωής, όταν συνδυαστεί με απελπισία.
Παρομοίως, το δικαιολογητικό στυλ δημιουργεί προσδοκίες για το μέλλον, αλλά σε αντίθεση με την έμφυτη αισιοδοξία, προσπαθεί να βρει το αίτιο για κάθε τι, με αποτέλεσμα οι αισιόδοξοι να αποδίδουν τα αρνητικά γεγονότα σε εξωτερικούς, ασταθείς, τοπικούς παράγοντες, ενώ οι απαισιόδοξοι σε εσωτερικούς, σταθερούς, παγκόσμιους παράγοντες. Οι επιπτώσεις είναι προφανείς και ιδιαίτερα αρνητικές για τους δικαιολογητικούς αισιόδοξους, όπως και για απαισιόδοξους, που δεν μπορούν καν να πιστέψουν ότι τους συμβαίνει κάτι κακό -πέρα από τις δυνάμεις τους! Οι δικαιολογητικοί αισιόδοξοι, κατά κάποιο τρόπο, δημιουργούν μια θετική παραίσθηση με αποτέλεσμα να μην έχουν αίσθηση της πραγματικότητας και να βασίζονται σε «προϋπάρχουσες» θεωρίες και προκαταλήψεις. Το άτομο κρίνει τον εαυτό του και τους «δικούς» του θετικότερα παρά ο υπόλοιπος κόσμος, υποτιμά τη σημασία των αρνητικών γεγονότων και υπερεκτιμά τη σημασία των θετικών.
Ομοίως, οι μελέτες δείχνουν ότι οι αισιόδοξοι έχουν πλεονεκτήματα και στις σχέσεις τους με άλλους. Επιλύουν αποτελεσματικότερα τις διαφορές και συγκρούσεις τους και νιώθουν πιο ευτυχισμένοι, θεωρώντας ότι έχουν περισσότερη στήριξη από τους συντρόφους τους. Μελέτες όμως έδειξαν ότι βασικός λόγος για τούτο είναι η ψευδαίσθηση εξιδανίκευσης των συντρόφων τους και των σχέσεων τους. Άλλες έδειξαν ότι η ποιότητα των σχέσεων είναι καλύτερη όταν βασίζονται σε ακριβή αντίληψη της πραγματικότητας. Τέλος, περαιτέρω έρευνα αποκάλυψε ότι η βέλτιστη προσέγγιση σε ένα τόσο περίπλοκο θέμα, όπως είναι οι ανθρώπινες σχέσεις, βρίσκεται ανάμεσα στα δύο άκρα, σε μια ισοζυγισμένη θεώρηση που λαμβάνει υπόψη τα πλεονεκτήματα της θετικής ψευδαίσθησης με αρκετά όμως ακριβή κατανόηση που θωρακίζει έναντι λανθασμένης ή ελλιπούς εκτίμησης αρνητικών καταστάσεων και συνεπακόλουθης απογοήτευσης από αργοπορημένη συνειδητοποίηση της πραγματικότητας.
Με παρόμοιο τρόπο, αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι τον ίδιο τους τον εαυτό. Επιπρόσθετα, ο καθένας αξιολογεί τον εαυτό του ψηλότερα από το μέσο όρο και με λιγότερες αρνητικές ιδιότητες! Υπερεκτιμά τα ταλέντα και τις ικανότητες του και υποτιμά τις αδυναμίες του. Τείνει να οικειοποιείται τις επιτυχίες και να θεωρεί τους άλλους υπεύθυνους για τις αποτυχίες, προσπαθώντας να συντηρήσει την εκτίμηση των άλλων και την αυτοεκτίμηση του. Τροφοδοτεί έτσι τη φύση του και την εγωιστική του ανάγκη να περιστρέφονται όλα γύρω του.
Ο βαθμός στον οποίο συμβαίνει αυτό εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως την προπαίδεια και τις αδυναμίες του ατόμου και το τι θεωρεί σημαντικό. Ακόμη, μπορεί να οφείλεται και στην προσπάθεια του ατόμου να αποφύγει τη λήψη μέτρων αυτοβελτίωσης, θεωρώντας ότι μακροχρόνια θα αποβούν καταστροφικά για τον ίδιο. Προτιμά έτσι στάσεις με την ελπίδα βραχυπρόθεσμων οφελών, παρά δυσάρεστες αποφάσεις που θα είχαν μακροπρόθεσμο όφελος.
Ο άνθρωπος νιώθει την ανάγκη για περισσότερο έπαινο απ’ όσο αξίζει και αρνείται να κάμει ένα βήμα πίσω για να δει καθαρότερα και να εκτιμήσει ορθά την πραγματική κατάσταση. Ο ναρκισσισμός είναι ακόμη μια ιδιότητα που παίζει ρόλο στη δημιουργία θετικών ψευδαισθήσεων για τον εαυτό, περισσότερο και από τον αυτοσεβασμό.
Τρεις διαφορετικές μελέτες έχουν δείξει ότι το κόστος των θετικών παραισθήσεων λόγω υπεραισιοδοξίας είναι σημαντικό από πολλές απόψεις. Η αυτογνωσία μπορεί να ενισχυθεί όταν το άτομο δέχεται θετική ανατροφοδότηση με βάση την πραγματικότητα και τη λογική.
Βλέπουμε ότι τα άτομα που πιστεύουν ότι είναι ανώτερα από τους άλλους, νομίζουν ότι έχουν καλύτερες σχέσεις και σχηματίζουν μια εικονική πραγματικότητα. Νιώθουν καλύτερα εις βάρος της γνώσης ή τουλάχιστον της προσπάθειας κατανόησης του εαυτού τους, των κινήτρων, πράξεων και σχέσεων τους.
Το ερώτημα που αναφύεται αυτομάτως είναι πόση ευθύνη παρουσιάζουν οι άνθρωποι με απατηλές παρανοήσεις για το τι πιστεύουν, κατά πόσο επιτρέπουν στον εαυτό τους να σκεφτεί ότι μπορεί να υπάρχει και άλλη ερμηνεία των γεγονότων πέρα απ’ τη δική τους. Δυστυχώς, τα άτομα αυτά παίρνουν συχνά επικίνδυνες αποφάσεις ή αναβάλλουν τη λήψη έγκαιρης απόφασης ή χειρότερα δεν παίρνουν καμιάν απόφαση.
Με βάση την πιο πάνω ανάλυση ο αναγνώστης μπορεί να κατατάξει τους πολιτικούς ηγέτες του δύσμοιρου αυτού τόπου και να αντιληφθεί, σε κάποιο βαθμό, γιατί ο πρόεδρος Χριστόφιας, ο πρώτος του υπουργός οικονομικών, οι ηγέτες του ΑΚΕΛ και των τραπεζών άργησαν να αντιληφθούν την πραγματική οικονομική κατάσταση του τόπου και να πάρουν διορθωτικά μέτρα μέχρι τις 12 παρά ένα!
Τέλος, ας κρίνει ο λαός τους υποψήφιους προέδρους και ας επιλέξει εκείνον που έχει έμφυτη και συνάμα προσγειωμένη αισιοδοξία και ας ευχηθούμε να επιλέξει ο νέος πρόεδρος έμφυτα αισιόδοξους αλλά και πραγματιστές συνεργάτες.
*Δημοσιεύτηκε στην ΑΛΗΘΕΙΑ στις 20.1.2013