Του Νίκου Τιμοθέου*

Το κυπριακό δημόσιο χρειάζεται αναγέννηση! Είναι πια πεποίθηση των πάντων! Η καταβαράθρωση της οικονομίας και της ανταγωνιστικότητας της χώρας μας υπαγορεύουν την επανεφεύρεση της κυβέρνησης -το δραστικό επανασχεδιασμό των διεργασιών και της δημόσιας υπηρεσίας και όσου θα εναπομείνει ευρύτερου δημόσιου τομέα. Ένα έργο εξαιρετικά πολύπλοκο και δύσκολο. Πολλοί το αποτόλμησαν, λίγοι το πέτυχαν: Οι αποφασισμένοι, επίμονοι και συστηματικοί! Όσοι εφάρμοσαν σχολαστικά τις αρχές και τις μεθόδους του επιχειρησιακού επανασχεδιασμού, διαμόρφωσαν τις στρατηγικές που υπαγόρευαν οι τοπικές συνθήκες, χρησιμοποίησαν σωστά τα αναγκαία εργαλεία και το κυριότερο διαχειρίστηκαν αποτελεσματικά τα έργα που προγραμμάτισαν!

Σε δύο προηγούμενα άρθρα μας, μιλήσαμε για το εξαιρετικό παράδειγμα της Νέας Ζηλανδίας.  Τη σημαντικότερη στρατηγική που επιτάσσει την επίτευξη διαύγειας σκοπού, ρόλου και κατεύθυνσης, οι Νεοζηλανδοί διαμόρφωσαν και εφήρμοσαν αποτελεσματικά. ‘Έθεσαν για κάθε δημόσια διεργασία τα ορθά ερωτήματα και με βάση τις απαντήσεις που εντόπισαν, πήραν τα σωστά μέτρα. Για τον επανασχεδιασμό κάθε διεργασίας και την αναδόμηση κάθε υπηρεσίας/τμήματος/οργανισμού χρησιμοποίησαν τα κατάλληλα εργαλεία. Θα πρέπει ακόμη να τονίσουμε ότι σχεδόν ποτέ η αρχική στρατηγική δεν είναι τέλεια, αφού καθοδόν διαπιστώνονται αδυναμίες και εμπόδια και ότι δεν ενδείκνυται η υλοποίηση της ίδιας στρατηγικής για όλες τις περιπτώσεις. Έτσι και οι Νεοζηλανδοί διαφοροποίησαν τη στρατηγική τους όταν διαπίστωσαν ότι η επίτευξη διαύγειας σκοπού δεν αρκούσε! Οι κεντρικές υπηρεσίες των Υπουργείων, τα τμήματα, δηλαδή, διαμόρφωσης πολιτικής, ανάθεσης στόχων και εποπτείας υλοποίησης δεν λειτουργούσαν αποτελεσματικά. Κύρια αιτία: ασάφεια ρόλων ή και αντικρουόμενοι ρόλοι στην ίδια υπηρεσία!

Η ανάγκη επίτευξης πλήρους διαύγειας ρόλων επιβάλλει τη διάζευξη/διαχωρισμό της «πηδαλιούχησης» από την «κωπηλάτηση» -της διαμόρφωσης πολιτικής και της εποπτείας υλοποίησης της από την ίδια την υλοποίηση! Η ανάθεση της πηδαλιούχησης σε εξειδικευμένα τμήματα καθιστά δυνατή την επικέντρωση, το συντονισμό και την ολοκλήρωση της πολιτικής.

Ο Basil Logan, πρόεδρος της ομώνυμης επιτροπής, εξηγεί μ’ ένα παράδειγμα γιατί αυτό είναι σημαντικό: Η οδική ασφάλεια είναι πολιτικά επιθυμητή. Οι πολιτικοί είναι διατεθειμένοι να επενδύσουν πόρους σ’ αυτήν. Παραδοσιακός δείκτης της οδικής ασφάλειας είναι ο ετήσιος αριθμός θανάτων από οδικά ατυχήματα.  Στο επιθυμητό όμως αποτέλεσμα μείωσης των ετήσιων θανάτων μπορούν να συμβάλουν πολλοί επιμέρους συντελεστές: πυκνότερη ηλεκτρονική εποπτεία και ραδιοεπισήμανση, περισσότερες αστυνομικές περιπολίες, καλύτερος οδικός σχεδιασμός, μονοδρόμηση και σηματοδότηση, αποτελεσματικότερος έλεγχος αλκοόλης και χρήσης ναρκωτικών, γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη νοσοκομειακή επέμβαση, αποτελεσματικότερη επιμόρφωση, καλύτερος εξοπλισμός των οχημάτων για παθητική και ενεργητική ασφάλεια, κοκ. Η συγκριτική μελέτη όλων των συντελεστών, κατά εστιασμένο τρόπο, επιτρέπει την επιλογή του βέλτιστου συνδυασμού –που πιθανότατα θα έχει και το καλύτερο αποτέλεσμα αλλά και το χαμηλότερο κόστος. Έτσι διαμορφώνεται βέλτιστη γενική πολιτική και στρατηγική και στη συνέχεια οι επιμέρους στρατηγικές, των οποίων η εκτέλεση ανατίθεται στα αρμόδια εκτελεστικά τμήματα ή/και σε ιδιώτες εργολάβους/επιχειρήσεις.

Το ερώτημα είναι: Με ποια οργανωτική δομή θα διαμορφώσουμε και υλοποιήσουμε τη βέλτιστη στρατηγική;

Οι εκτελεστικές διεργασίες μπορούν να υλοποιηθούν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, όπως πχ:

• Ανάθεση με σύμβαση!
• Ρύθμιση ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας!
• Φορολογικά κίνητρα ή αντικίνητρα!
• Επιδοτήσεις διάφορων ειδών για εκτέλεση έργων/διεργασιών!
• Κατανομή προνομίων (franchising) πχ με δημοπράτηση!
• Επιδότηση καταναλωτών (δελτία, φορολογικές πιστώσεις, κοκ)!
• Μακροχρόνια ενοικίαση κρατικής περιουσίας!
• Αξιοποίηση δημόσιων πόρων!
• Διαμοιρασμός κινδύνου!
• Τεχνική υποστήριξη!
• Ρύθμιση ζήτησης μέσω τελών και φόρων!
• Ενθάρρυνση εθελοντικής εργασίας!
• Συνεταιρισμός δημόσιου-ιδιωτικού τομέα!

Μια από τις δραματικότερες διαπιστώσεις των μελετητών είναι ότι τα χειρότερα μονοπώλια είναι οι επιτελικές υπηρεσίες τόσο του δημοσίου όσο και των ιδιωτικών επιχειρήσεων, όπως πχ οι Υπηρεσίες Προσωπικού ή οι Οικονομικές Υπηρεσίες ή ακόμη και Στρατηγικού Σχεδιασμού! Τα εσωτερικά αυτά μονοπώλια «πνίγουν» συχνά την προσπάθεια διαμόρφωσης πολιτικής προβάλλοντας χίλια-δυο προσκόμματα και δικαιολογίες.

Για να ξεπεράσουν το πρόβλημα, οι Νεοζηλανδοί διαχώρισαν ακόμη και τις επιτελικές κυβερνητικές μονάδες και έδωσαν το δικαίωμα στους Υπουργούς και τους Ανώτατους Εκτελεστικούς Διευθυντές (ΑΕΔ) να διαπραγματεύονται τα επιθυμητά αποτελέσματα ακόμη και σε αντιπαράθεση με ιδιωτικούς οργανισμούς. Οι ΑΕΔ υποχρεώνονται να λογοδοτούν όχι μόνο για τα οικονομικά αποτελέσματα των τμημάτων τους, αλλά και για την απόδοση τους και τις συμφωνίες αγορών (υπηρεσιών και αγαθών). Οι τρεις αυτοί τομείς εμφανίζονται σαφώς τόσο στα μεσοπρόθεσμα (τριών-πέντε ετών) όσο και στα ετήσια επιχειρησιακά σχέδια (με λεπτομερείς στόχους και δείκτες), όσο και στους αντίστοιχους προϋπολογισμούς ΕΣΟΔΩΝ και ΔΑΠΑΝΩΝ και απολογισμούς.

Ακόμη περισσότερα οφέλη αποκόμισαν οι Νεοζηλανδοί και άλλοι διαχωρίζοντας τις ρυθμιστικές από τις εποπτικές διεργασίες. Τυπικές περιπτώσεις, όπου μπορεί να εφαρμοστεί η αρχή αυτή, είναι: η Πολιτική Αεροναυσιπλοΐα, η δημόσια εκπαίδευση, η δημόσια ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, η οδοποιία, κοκ. Ο λόγος είναι απλός: είναι κακή ιδέα να νομοθετεί η αστυνομία! Όπως κακή ιδέα είναι η ίδια υπηρεσία (1) να νομοθετεί και να εισάγει κανονισμούς εκπαίδευσης, (2) να λειτουργεί δημόσια σχολεία και (3) να εποπτεύει την απόδοση των δημόσιων και των ιδιωτικών σχολείων. Τα αποτελέσματα είναι απείρως καλύτερα όταν οι τρεις διεργασίες ανατίθενται σε ΑΠΟΛΥΤΩΣ ανεξάρτητες υπηρεσίες ή/και εξωτερικούς οργανισμούς –που δεν υπάγονται καν στον ίδιο Υπουργό. Μόνον τότε αποφεύγονται συγκρούσεις καθηκόντων και συμφερόντων και μπορεί να αντιμετωπιστεί κάθε αντίσταση σε αλλαγές/βελτιώσεις από όσους τείνουν να προστατεύσουν (κεκτημένα) δικαιώματα ή/και εξουσίες και μπορεί η κυβέρνηση να διαμορφώσει και υλοποιήσει σύγχρονη πολιτική. (Η πρόσφατη δημόσια -στιγμιαία- σύγκρουση Επιτρόπου Προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού και της Διευθύντριας Μέσης αποδεικνύει του λόγους το αληθές! Το ίδιο και η –διαχρονικά- χαμηλή απόδοση της κυπριακής δημόσιας εκπαίδευσης και ΙΦΠ παρά το ψηλό τους κόστος!)

Βλέπουμε λοιπόν ότι η σύγχρονη «κυβερνητική» τείνει προς ένα μοντέλο ευέλικτης αποδοτικότητας. Η Σουηδία εφαρμόζει από καιρό ένα τέτοιο μοντέλο.

Υφίστανται διάφορες μέθοδοι για μια πετυχημένη διάζευξη της πηδαλιούχησης από την κωπηλάτηση:

• Συνδυασμός της διάζευξης σκοπού και ρόλου με αποτελεσματικές στρατηγικές συνεπειών και ελέγχου –που θα παρουσιάσουμε μελλοντικά!
• Αναδόμηση των διοικητικών συστημάτων, ώστε να μειωθεί/εξαλειφθεί η εξουσία ελέγχου των κεντρικών τμημάτων και η ανάθεση τους σε αυτόνομους οργανισμούς/υπηρεσίες!
• Εξαναγκασμός των Υπουργείων και των κεντρικών τμημάτων να απολακτίσουν τη μικροδιαχείριση –βασικό εργαλείο είναι η μείωση του προσωπικού τους στο ελάχιστον!
• Θεσμοθέτηση επίσημης διαδικασίας γραπτών συμφωνιών που θα εξαναγκάζουν τα Υπουργεία/κεντρικά τμήματα να διασφαλίζουν επαρκή ευελιξία στα εκτελεστικά, τα οποία θα δεσμεύονται στην παραγωγή συγκεκριμένων ποσοτικών και ποιοτικών αποτελεσμάτων!
• Η συστηματική επιμόρφωση των αξιωματούχων και λειτουργών, κυρίως των Υπουργείων/κεντρικών τμημάτων, πώς να εκτελούν παραγωγικά τα καθήκοντα τους. (Ο συντελεστής αυτός αποδεικνύεται συχνά η Αχίλλειος πτέρνα της προσπάθειας, λόγω της αντίστασης υπουργών, αξιωματούχων και λειτουργών να αποκτήσουν νέες γνώσεις και δεξιοτεχνίες και να αλλάξουν συνήθειες!)

Η διάζευξη των διεργασιών πηδαλιούχησης από τις διεργασίες κωπηλάτησης έχει και σημαντικά έμμεσα οφέλη:

• Ελευθερώνει τα χέρια των Υπουργών και των ΑΕΔ να αναζητήσουν με τεχνο-οικονομικά κριτήρια τις πλέον αποτελεσματικές και αποδοτικές υπηρεσίες πετυχαίνοντας σημαντικές εξοικονομήσεις, εξουδετερώνοντας έτσι εσωτερικά και εξωτερικά μονοπώλια!
• Καθιστά δυνατή τη χρήση ανταγωνισμού ανάμεσα στους προμηθευτές υπηρεσιών.
• Διασφαλίζει τη μέγιστη ευελιξία στην αντιμετώπιση μεταβαλλόμενων συνθηκών!
• Εξασφαλίζει τη δυνατότητα αξιοποίησης εξειδικευμένων προμηθευτών υπηρεσιών για την αντιμετώπιση δύσκολων (εξειδικευμένων) καταστάσεων ή/και «δύσκολων» ομάδων ειδικών συμφερόντων!
• Ακόμη, καθιστούν δυνατή τη διαμόρφωση συνολικών λύσεων, που να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα στη ρίζα τους και αφού διαμορφωθεί μια ολιστική στρατηγική, την επιλογή, διάφορων εξειδικευμένων προμηθευτών υπηρεσιών για την υλοποίηση επιμέρους στρατηγικών!

Σε επόμενα άρθρα θα συμπληρώσουμε την εικόνα για τη θεμελιώδη στρατηγική με αναφορά στην επίτευξη διαύγειας κατεύθυνσης και στην ολοκλήρωση των διάφορων προσεγγίσεων.

Θέλουμε να ελπίζουμε ότι ο επόμενος πρόεδρος αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες επανεφεύρεσης του δημοσίου και ότι αυτή απαιτεί τεράστια προσπάθεια και εξειδικευμένες γνώσεις.

Ο Νίκος Αναστασιάδης ηγούμενος του «συνασπισμού» ΔΗΣΥ-ΔΗΚΟ, υπό την πίεση μάλιστα του μνημονίου, θα μπορούσε να επανεφεύρει το δημόσιο τομέα! Στο περιβάλλον του υπάρχουν σίγουρα αρκετοί αξιωματούχοι που καταλαβαίνουν αρκετά καλά το θέμα και μπορούν να τον συμβουλεύσουν. Η επιλογή ικανού Υφυπουργού «Εκσυγχρονισμού του ΕΔΤ» στον οποίο θα δώσει την εξουσία και τους πόρους για να φέρει σε πέρας το δρακόντειο έργο του, είναι εκ των ων άνευ. Ο τομέας προσφέρεται για την εξασφάλιση βοήθειας/υποστήριξης από τις καλύτερες χώρες μέλη της ΕΕ, όπως είναι οι Σκανδιναβικές ή/και από αλλού.

Πρόεδρε: Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!

*Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 10.2.2013