Του Νίκου Τιμοθέου*
Το κυπριακό δημόσιο χρειάζεται αναγέννηση! Η καταβαράθρωση της οικονομίας μας υπαγορεύει την επανεφεύρεση της κυβέρνησης -το δραστικό επανασχεδιασμό των διεργασιών και της δημόσιας υπηρεσίας και όσου θα εναπομείνει ευρύτερου δημόσιου τομέα.
Η αναδόμηση του δημοσίου είναι έργο εξαιρετικά πολύπλοκο και δύσκολο. Πολλοί το αποτόλμησαν, λίγοι το πέτυχαν. Ποιοι το πέτυχαν; Οι αποφασισμένοι, επίμονοι και συστηματικοί! Όσοι εφάρμοσαν σχολαστικά τις αρχές και τις μεθόδους του επιχειρησιακού επανασχεδιασμού, διαμόρφωσαν τις στρατηγικές που υπαγόρευαν οι τοπικές συνθήκες, χρησιμοποίησαν σωστά τα αναγκαία εργαλεία και το κυριότερο διαχειρίστηκαν αποτελεσματικά τα έργα που προγραμμάτισαν!
Όπως είδαμε σε προηγούμενο άρθρο μας, η σημαντικότερη στρατηγική επιτάσσει την επίτευξη διαύγειας σκοπού, ρόλου και κατεύθυνσης. Έργο δύσκολο, λόγω κυρίως της συντηρητικότητας πλείστων ομάδων συμμετόχων –ειδικών συμφερόντων: συνδικαλιστών, ανώτατων/ανώτερων δημόσιων αξιωματούχων/λειτουργών, πολιτικών, κομμάτων και περίγυρου, που τρέφονται παρασιτικά από το δημόσιο!
Μιλήσαμε για το εξαιρετικό παράδειγμα της Νέας Ζηλανδίας(1): Δύο κυβερνήσεις του αριστερού Εργατικού Κόμματος και στη συνέχεια δύο του δεξιού Εθνικού Κόμματος κατάφεραν μέσα σε 10 χρόνια να μεταμορφώσουν άρδην τον ευρύτερο δημόσιο τομέα (ΕΔΤ) της Νέας Ζηλανδίας. Το ανθρώπινο δυναμικό του ΕΔΤ μειώθηκε κατά 60% από 88.000 σε 35.000! Την ίδια περίοδο, η κυβέρνηση ίδρυσε 26 νέα τμήματα και κατήργησε, μετοχοποίησε ή ιδιωτικοποίησε 23! Το 1984, μόνο δύο από 34 υπηρεσίες/οργανισμούς του ΕΔΤ είχαν λιγότερους από 100 λειτουργούς, ενώ μια ντουζίνα είχαν πάνω από 3.000! Το 1995, περισσότερες από 12 είχαν λιγότερους από 100 και μόνον τρεις πάνω από 3.000!
Ήταν πια γενικά παραδεκτό ότι οι αλλαγές συνέβαλαν στη γενική οικονομική βελτίωση της χώρας. Γύρω στο 1991, η κατάσταση άρχισε να μεταστρέφεται και μέχρι το 1995, «πετούσε» με ετήσια αύξηση 3-6% και πληθωρισμό κάτω από 2%. Η ανεργία από 11% το 1991 μειώθηκε στο 6% το 1995! Οι επενδύσεις αυξάνονταν συνεχώς μαζί με τις εξαγωγές! Το 1994, παρουσίασε για πρώτη φορά μετά από 17 χρόνια πλεόνασμα στον κυβερνητικό προϋπολογισμό! Οι δημόσιες δαπάνες μειώθηκαν στο 35% του ΑΕΠ! Οι κρατικές επιχειρήσεις/οργανισμοί, που προηγουμένως απορροφούσαν 12% του ΑΕΠ και 17% των επενδύσεων δημιουργώντας ζημιές, χωρίς να συνεισφέρουν φόρους ή μερίσματα, τώρα απορροφούσαν 5% του ΑΕΠ και συνεισέφεραν $1 δις ετησίως! Το δε δημόσιο χρέος από περίπου 50% έπεσε στο 25% του ΑΕΠ! Κανένας δεν νοσταλγούσε πια το παλιό σύστημα! Οι Ανώτατοι Εκτελεστικοί Διευθυντές (ΑΕΔ) των δημόσιων υπηρεσιών ήταν ενθουσιασμένοι με τις αλλαγές –με εστιασμένη και ξεκάθαρη αποστολή, συγκεκριμένους στόχους και πολύ λιγότερες συγκρούσεις καθηκόντων και στόχων με άλλες υπηρεσίες!
Οι «επανεφευρέτες» της κυβέρνησης της Νέας Ζηλανδίας κινήθηκαν πολύ ταχύτερα και επιθετικότερα απ’ οπουδήποτε αλλού! Χρησιμοποίησαν πλήρως τη θεμελιώδη στρατηγική. Κατήργησαν ή ιδιωτικοποίησαν τις λειτουργίες/διεργασίες που έκριναν ότι δεν ανήκουν στον πυρήνα των σκοπών μιας κυβέρνησης! Απέζευξαν/διαχώρισαν τις υπηρεσίες ανάλογα με τη θεμελιώδη αποστολή –το λόγο ύπαρξης- τους: διαμόρφωση πολιτικής, ρύθμιση, εποπτεία και προσφορά υπηρεσιών, αναθέτοντας τις σε χωριστές υπηρεσίες/τμήματα, ώστε η κάθε μια να εκτελεί την αποστολή της παραγωγικά: αποτελεσματικά, αποδοτικά και ποιοτικά!
Καθοδόν διαπίστωσαν ότι υστερούσαν στη διαμόρφωση πολιτικής, στον καθορισμό των μακροχρόνιων (στρατηγικών) στόχων και στην καθοδήγηση και εποπτεία επίτευξης τους και από το 1994 και μετά επικεντρώθηκαν στη βελτίωση των κεντρικών υπηρεσιών των Υπουργείων.
Η Νέα Ζηλανδία υλοποιώντας τη θεμελιώδη στρατηγική της επέδειξε εξαιρετική ικανότητα επικέντρωσης και στις τρεις βασικές συνιστώσες της: στο ξεκαθάρισμα του τοπίου, στην διάζευξη της πολιτικής από την υλοποίηση (της «πηδαλιούχησης» από την «κωπηλασία», όπως τις ονόμασαν) και στην εστίαση στο σκοπό!
Τη στρατηγική αυτή καλούμε «θεμελιώδη» επειδή ο κύριος ρόλος και σκοπός της κυβέρνησης είναι η πηδαλιούχηση: η διαμόρφωση πολιτικής και η εποπτεία υλοποίησης της! Η υλοποίηση είναι αντικείμενο των άλλων τεσσάρων στρατηγικών –με τις οποίες θα ασχοληθούμε στο μέλλον!
Η θεμελιώδης στρατηγική βοηθά στον καθορισμό της κατεύθυνσης, που θέλουμε να πάμε, στην εξάλειψη των ζιζανίων που δεν συμβάλλουν σ’ αυτό ή/και διασπούν την προσοχή μας και στην «οργάνωση» του δημόσιου τομέα, ώστε να επιτύχει παραγωγικά τους σκοπούς/ στόχους της κυβέρνησης.
Η επίτευξη διαύγειας σκοπού, ρόλου και κατεύθυνσης, αν και απολύτως απαραίτητη, δεν αρκούν –απλά οριοθετούν το πεδίο, δημιουργούν τις συνθήκες για επίτευξη ψηλής παραγωγικότητας και διευκολύνουν την επανεφεύρεση (τον επανασχεδιασμό και αναδόμηση) των διεργασιών και τμημάτων/υπηρεσιών/επιχειρήσεων υλοποίησης! Αφού επιτευχθεί διαύγεια, οι επανεφευρέτες οφείλουν να προχωρήσουν ταχύτατα στον επανασχεδιασμό των διεργασιών τόσο των «κεντρικών» μονάδων –των Υπουργείων- που διαμορφώνουν πολιτική, θέτουν στόχους, αναθέτουν την υλοποίηση τους και την εποπτεύουν, όσο και των εκτελεστικών διεργασιών και μονάδων –υπηρεσιών, τμημάτων, οργανισμών.
Κατά τον επανασχεδιασμό κάθε διεργασίας (process) του ΕΔΤ, τίθενται θεμελιώδη ερωτήματα:
- Υφίσταται συνεχής ανάγκη για τη διεργασία; Αν όχι, καταργείται!
- Αν ναι, υπάρχει αποχρών λόγος για την εκτέλεση της από το δημόσιο ή μπορεί να ιδιωτικοποιηθεί και να αφεθεί στην ελεύθερη αγορά;
- Όπου απαιτείται να έχει την ευθύνη η κυβέρνηση, πρέπει να την εκτελεί η ίδια ή μπορεί να ανατίθεται σε ένα ή περισσότερους εργολάβους; Καλό παράδειγμα είναι η γενική εξυπηρέτηση του πολίτη! Η έκδοση ταυτοτήτων ή διαβατηρίων είναι απίθανο να ανατεθεί σε τρίτους! Η παροχή όμως πληροφοριών και καθοδήγησης μπορεί να γίνει και μέσω διαδικτυακής πύλης (αυτοεξυπηρέτησης) και μέσω ιδιωτικού κέντρου τηλεξυπηρέτησης –που σίγουρα θα έχει καλύτερη ποιότητα και χαμηλότερο κόστος λόγω ευελιξίας και καλύτερης κατανομής φορτίου!
- Αν μπορεί να ανατεθεί σε εργολάβους, πρέπει η κυβέρνηση να την αναθέσει εξ ολοκλήρου ή να δοκιμάσει/εισαγάγει ανταγωνισμό ανάμεσα σε δημόσια υπηρεσία/οργανισμό και ιδιωτικές εταιρείες; Κλασικό παράδειγμα είναι το ΓΕΣΥ, που καλύπτει με εισοδηματικά κριτήρια μέρος ή το σύνολο της δαπάνης ΙΦΠ κάθε πολίτη και ο ασφαλισμένος επιλέγει ελεύθερα δημόσιο ή ιδιωτικό νοσοκομείο/γιατρό! Ακόμη, έχει ωριμάσει η εφαρμογή της ίδιας αρχής στην εκπαίδευση, με την εισαγωγή ανταγωνισμού ανάμεσα σε δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτήρια σε ΟΛΑ τα επίπεδα, από το νηπιαγωγείο μέχρι το πανεπιστήμιο! Η αρχή εφαρμόζεται ακόμη και στα σωφρονιστήρια/φυλακές, αρχίζοντας από τις ελαφρότερες ποινές!
- Ενδείκνυται η ευθύνη για τη διεργασία να μεταφερθεί σε άλλη δημόσια υπηρεσία/τμήμα για να βελτιωθεί η παραγωγικότητα;
- Τέλος, αν ενδείκνυται να παραμείνει η διεργασία στο δημόσιο, μήπως χρειάζεται ανεξαρτητοποίηση/ επανασχεδιασμός της εκτελεστικής μονάδας, ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη παραγωγικότητα;
Για το ξεκαθάρισμα στόχου και ρόλου κάθε διεργασίας και δημόσιας υπηρεσίας/οργανισμού πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατάλληλο εργαλείο:
- Η θεώρηση απόδοσης/προγράμματος είναι περιοδική (τυπικά κάθε τέσσερα με έξι χρόνια) θεώρηση με την αξιοποίηση κατάλληλων ατόμων για τη διαμόρφωση εισηγήσεων για την ανάγκη ή μη αναθεώρησης, πχ για την κατάργηση της διεργασίας ή την ιδιωτικοποίηση της ή την ανάθεση της σε τρίτους ή την αναδόμηση της εκτελεστικής μονάδας!
- Η θεώρηση πριν την επανεφεύρεση προηγείται του επανασχεδιασμού (παρομοίως με την πιο πάνω)!
- Ο μηδενικός προϋπολογισμός επιβάλλει την περιοδική θεώρηση του λόγου ύπαρξης μιας διεργασίας ή/και υπηρεσίας/τμήματος!
- Η ημι-ιδιωτικοποίηση με τη μέθοδο ΒΟΤ: την ανάθεση μιας διεργασίας με ταυτόχρονη μακροχρόνια υπενοικίαση και ανάληψη της κεφαλαιουχικής δαπάνης από τον εργολάβο. Χρησιμοποιείται συχνά για αεροδρόμια, λιμάνια, εργοστάσια αφαλάτωσης, μαρίνες, κοκ!
- Η μεταβίβαση εκτέλεσης διεργασίας από την κεντρική κυβέρνηση στην τοπική αυτοδιοίκηση!
Σε επόμενα άρθρα θα συμπληρώσουμε την εικόνα για τη θεμελιώδη στρατηγική. Σήμερα θα αρκεστούμε να σημειώσουμε ότι σίγουρα είναι ευκολότερο να υλοποιηθεί η «επανεφεύρεση» του δημοσίου σε κοινοβουλευτικά καθεστώτα, όπου το κυβερνών κόμμα έχει την πλειοψηφία στη βουλή. Σε προεδρικά καθεστώτα είναι δυσκολότερο, αφού συχνά η κυβέρνηση δεν έχει πλειοψηφία στη βουλή!
Ας ελπίσουμε ότι στην Κύπρο ο «συνασπισμός» ΔΗΣΥ-ΔΗΚΟ με Πρόεδρο το Νίκο Αναστασιάδη και υπό την πίεση του μνημονίου θα καταφέρει να επανεφεύρει το δημόσιο τομέα! Οι άλλοι δύο υποψήφιοι στην απίθανη περίπτωση που θα εκλέγονταν δεν θα είχαν οποιανδήποτε πιθανότητα επιτυχίας σε ένα τέτοιο δύσκολο εγχείρημα.
Αυτό που έχει πια σημασία είναι η διάθεση και η ικανότητα του νέου Προέδρου μας να ταυτίσει τον εαυτό του με την αναδόμηση του δημοσίου, ώστε να καταστεί εφαλτήριο για την αναγέννηση της οικονομίας και τη συνεχή βελτίωση της ευημερίας του πολίτη! Και να προχωρήσει στην κοινωνικοποίηση(2) (και όχι ιδιωτικοποίηση) πλείστων δημόσιων οργανισμών και υπηρεσιών!
Πρόεδρε: Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!
(1) http://www.nicostimotheou.com/?p=538
(2) http://www.nicostimotheou.com/?p=310, 316 κά
*Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 3.2.2013