Του Νίκου Τιμοθέου*
Η σύγχρονη έρευνα έχει ασχοληθεί εκτενώς με την αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα των Διοικητικών Συμβουλίων (ΔΣ) και ιδιαίτερα με το ρόλο του Προέδρου και τη σχέση του με τον Ανώτατο Εκτελεστικό Διευθυντή (ΑΕΔ).
Πρωτοπόρος στη σχετική έρευνα είναι ο διάσημος Ελληνογεωργιανός καθηγητής AndrewKakabadse (1). Με βάση έρευνα που διεξήγαγε σε 500 και πλέον οργανισμούς/επιχειρήσεις από ΗΠΑ μέχρι Κίνα και Αυστραλία και από Αραβικό Κόλπο και ΕΕ μέχρι Ρωσία και Σκανδιναβία και με βάση συνομιλίες του, ως coach/mentor, με εκατοντάδες Εκτελεστικούς (ΕΣ) και Μη Συμβούλους (ΜΕΣ), προειδοποιεί ότι η εικόνα που παρουσιάζει η πλειοψηφία των ΔΣ είναι άκρως απογοητευτική!
Σημαντικότατο εύρημα της έρευνας είναι ότι ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ κάθε ΔΣ έχει ΤΡΙΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ ΙΣΗΣ ΚΡΙΣΙΜΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ για την επιτυχία ή την αποτυχία του οργανισμού/επιχείρησης:
(i) Διευθύνει το ΔΣ.
(ii) Διαχειρίζεται τις σχέσεις του ΔΣ με την Εκτελεστική Διεύθυνση και ιδιαίτερα με τον ΑΕΔ.
(iii)Εκπροσωπεί τον οργανισμό/επιχείρηση στο περιβάλλον.
Υστέρηση έστω και σε ένα από τα πιο πάνω, οδηγεί, με ψηλή στατιστική πιθανότητα, στην εξαφάνιση του οργανισμού/επιχείρησης.
Αναλυτικότερα, ο Πρόεδρος οφείλει
(1) να διευθύνει παραγωγικά το ΔΣ ως ένα μικρό οργανισμό, μια ενιαία οντότητα –ως ΕΝΙΑΙΑ ΟΜΑΔΑ.
(2) να διασφαλίζει ότι τα μέλη του ΔΣ (συμπεριλαμβανομένου, φυσικά, του εαυτού του) γνωρίζουν/μαθαίνουν τα καθήκοντα τους είτε ως ΕΣ είτε ως ΜΕΣ και ότι έχουν ή/και αναπτύσσουν τις αναγκαίες ικανότητες (competencies και competences), γνώσεις και ομαδικό πνεύμα.
(3) να διασφαλίσει ότι αντιλαμβάνονται και ασπάζονται ΟΛΟΙ την ίδια ΑΠΟΣΤΟΛΗ, το ίδιο ΟΡΑΜΑ και τις ίδιες ΑΞΙΕΣ, θέτουν συγκεκριμένους στόχους ως μέλη μιας ενιαίας ομάδας, κατανέμουν μεταξύ τους ΟΛΕΣ τις αναγκαίες διεργασίες του ΔΣ, τις εκτελούν και μετρούν τα αποτελέσματα (στοχομέτρηση/αξιολόγηση).
(4) να διασφαλίζει ότι τα μέλη του ΔΣ (ΕΣ και ΜΕΣ) ΔΕΝ έχουν προσωπικές ατζέντες και αντιλαμβάνονται και ΣΕΒΟΝΤΑΙ ΠΛΗΡΩΣ ΤΗΝ ΕΠΙΤΑΓΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΟΤΙ ΟΦΕΙΛΟΥΝ ΝΑ ΘΕΤΟΥΝ ΠΑΝΤΟΤΕ ΤΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ/ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΟΥΣ Ή ΟΠΟΙΟΔΗΠΟΤΕ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ και πάνω από το συμφέρον οποιασδήποτε ομάδας/οντότητας τους πρότεινε/διόρισε ή/και στην οποία ανήκουν.
(5) να διασφαλίζει ότι το ΔΣ, ως σύνολο και κάθε Σύμβουλος ατομικά, και ο οργανισμός/επιχείρηση τηρούν ευλαβικά τη νομοθεσία, τους κανονισμούς, ρυθμιστικές/εποπτικές υποχρεώσεις και τους εταιρικούς κώδικες ηθικής, δεοντολογίας και εταιρικής διακυβέρνησης. και τέλος,
(6) να διασφαλίζει ότι όλοι και κάθε Σύμβουλος ξεχωριστά εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, θετικές ή αρνητικές, όχι μόνο για τα υπό συζήτηση θέματα, αλλά και για τις σχέσεις (α) ανάμεσα στα μέλη του ΔΣ ή/και με τον Πρόεδρο, (β) μεταξύ ΔΣ/Προέδρου/ΜΕΣ και της Εκτελεστικής Διεύθυνσης και (γ) με εξωτερικούς συμμέτοχους: μετόχους, πελάτες, προμηθευτές, ρυθμιστές, την κοινότητα,…!
Η σημαντικότερη ευθύνη του Προέδρου αντικατοπτρίζει πιστά την αντίστοιχη του ΑΕΔ: ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΑΞΙΕΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ/ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ: ο Πρόεδρος στο Συμβούλιο που διευθύνει και ο ΑΕΔ στον οργανισμό/επιχείρηση που ηγείται!
Δυστυχώς , η έρευνα δείχνει ότι ελάχιστοι πρόεδροι είναι σε θέση να εκτελέσουν επαρκώς τα πιο πάνω καθήκοντα!
Ας δούμε τι μας αποκαλύπτει η διεθνής έρευνα για τη ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ των Μη Εκτελεστικών Συμβούλων:
(1) Ο ρόλος των Μη Εκτελεστικών Συμβούλων έχει καταντήσει «διακοσμητικός» ή «ρόλος status» και «δεν προσθέτει αξία» στον οργανισμό/επιχείρηση!
(2) Η εκτελεστική διεύθυνση, κατά κανόνα, δεν σέβεται το ΔΣ και ιδιαίτερα τους ΜΕΣ αφού αισθάνεται ότι δεν προσθέτουν αξία!
(3) Οι ΜΕΣ εκφράζουν ΚΑΤ’ ΙΔΙΑΝ βαθειά ανησυχία για την κατάσταση που επικρατεί στα ΔΣ, αλλά ΟΥΔΕΠΟΤΕ ΔΗΜΟΣΙΩΣ!
(4) Συχνά οι ΜΕΣ βρίσκονται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση λόγω της ελλιπούς/λανθασμένης ενημέρωσης που παίρνουν για τις πρακτικές εξυπηρέτησης/διαχείρισης πελατών, προμήθειας πρώτων υλών (πχ στις βιομηχανίες τροφίμων, ενέργειας, πρώτων υλών, φαρμάκων, κοκ) ή/και κατά/για τη σύναψη/εξασφάλιση συμβολαίων/παραγγελιών!
(5) Ενόψει των υποχρεώσεων των Μελών των ΔΣ έναντι του νόμου και του κινδύνου ποινικών διώξεων, συχνότατα οι ΜΕΣ δεν τολμούν να υποβάλουν ΔΥΣΚΟΛΕΣ/ΔΙΕΙΣΔΥΤΙΚΕΣ ερωτήσεις και αρκούνται σε συμφωνία με τις προτάσεις των εκτελεστικών συμβούλων και ιδιαίτερα του ΑΕΔ, ακόμη και όταν η τεκμηρίωση τους είναι ελλιπής/κίβδηλη/ανύπαρκτη… ή και επιλέγουν …άγνοια!
(6) Οι κυβερνήσεις συχνά κλείνουν το μάτι για να εξασφαλιστούν μεγάλες συμφωνίες (deals [sic]) και οι ΜΕΣ δεν «βλέπουν το λόγο να κάνουν τους …δύσκολους»!
(7) Ο καθ Kakabadseλέει σε πρόσφατη συνέντευξη του στους FinancialTimes(2) ότι ουδέποτε στο παρελθόν είδε τόσο μεγάλη «κακοδιαχείριση της (εταιρικής) διακυβέρνησης» -οι ΜΕΣ προτιμούν να κινδυνεύουν να βρεθούν οι εκτελεστικοί στη φυλακή, παρά οι …ίδιοι!
(8) Η ύπαρξη τεράστιων ανισοτήτων στην κατοχή πρώτων υλών, ενεργειακών πόρων και κεφαλαίων επιτείνει τη διαφθορά και τις δωροδοκίες –παντός είδους μέχρι και Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης [sic], όπως κτίσιμο/λειτουργία …σχολείων/νοσοκομείων και άλλων κοινωφελών έργων!
(9) Η σημαντική υποχρέωση/διεργασία του ΔΣ για «διαχείριση κινδύνου» έχει μεταφραστεί σε τόσο αμυντική στάση, ώστε να καταστεί «άχρηστη»!
(10) Η Εταιρική Διακυβέρνηση έχει εκπέσει στο επίπεδο της άρνησης: «Τι δεν πρέπει να κάνει κάποιος και άρα τι δεν …προσθέτει αξία»!
Επανερχόμενοι στα καθήκοντα του Προέδρου, η διεθνής έρευνα αποκαλύπτει ότι ο τομέας στον οποίο οι Πρόεδροι υστερούν «εγκληματικά» είναι στο ρόλο τους ως ηγετών –στην καθοδήγηση, στη στήριξη, στο ρόλο του coach/μέντορα! Ο ρόλος αυτός είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος στις πλείστες χώρες με ελάχιστες εξαιρέσεις! Στις αγγλοσαξονικές χώρες η κατάσταση είναι δραματική, λαμβάνοντας υπόψη και τον τρόπο επιλογής των ΜΕΣ (the-old-boys-network) και την πολυθεσία!
Η κατάσταση που επικρατεί στα ΔΣ μεγάλων και μεσαίων ΚΥΠΡΙΑΚΩΝ κρατικών, δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών/επιχειρήσεων δεν είναι γνωστή ως εύρημα έρευνας (πεδίο δόξης λαμπρό για ενδιαφερόμενους πανεπιστημιακούς και εμπειρογνώμονες)! Κρίνοντας όμως από την κατάσταση των οργανισμών και επιχειρήσεων μας και την κρίση που αντιμετωπίζουμε καθίσταται φανερό ότι τα ΔΣ τους δεν λειτουργούν αποτελεσματικά και αποδοτικά –για να πούμε το …ελάχιστον!
Η έρευνα μάς δείχνει ότι πρέπει να αλλάξει άρδην η μέθοδος επιλογής του Προέδρου και των Μη Εκτελεστικών Μελών των ΔΣ. Πρέπει να βασίζεται
(α) στα προσόντα, γνώσεις και σταδιοδρομία,
(β) στις ατομικές ικανότητες/χαρακτηριστικά,
(γ) στη διάθεση για προσφορά, ανάληψη ευθύνης και για προσωπική ανάπτυξη –στα πλαίσια του ΔΣ,
(δ) στη δυνατότητα εκάστου και όλων μαζί να «αλληλοσυμπληρωθούν/ταιριάσουν» μεταξύ τους, με τον πρόεδρο και την κουλτούρα του οργανισμού/επιχείρησης ώστε να αποτελέσουν ενιαία ομάδα, που να λειτουργεί αρμονικά προσθέτοντας αξία στον οργανισμό/επιχείρηση,
(ε) στη διάθεση εκάστου να εργαστεί με στοχοθέτηση, στοχομέτρηση, ατομική/ομαδική αξιολόγηση και προσωπικό πρόγραμμα ατομικής ανάπτυξης/αξιολόγησης και τέλος
(στ) στο πάθος εκάστου για θετική προσφορά!
Με βάση τα (β) μέχρι (στ) θα πρέπει να αποφασίζεται ποια διευθυντικά στελέχη θα συμμετέχουν ως Εκτελεστικοί Σύμβουλοι στο ΔΣ. Κρίσιμη είναι η αξιολόγηση του ΑΕΔ!
Αν ο Πρόεδρος δεν καταφέρει να επιτύχει αρμονική συνεργασία μεταξύ του ιδίου (και των ΜΕΣ) και του ΑΕΔ, η μελλοντική υγεία (αειφορία) του οργανισμού/επιχείρησης τίθεται σε θανάσιμο κίνδυνο και θα πρέπει ταχύτατα ο Πρόεδρος (ή οι ιδιοκτήτες/μέτοχοι) να αποφασίσουν ΠΟΙΟΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΧΩΡΗΣΕΙ/ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΘΕΙ: Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ή Ο ΑΕΔ!
Ουσιαστικός/αποτελεσματικός οφείλει να είναι ο ρόλος του ΑΝΩΤΕΡΟΥ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΜΕΣ, που οφείλει να είναι το αντίβαρο στον Πρόεδρο στο ΔΣ διασφαλίζοντας ότι εξωτερικεύονται και εκτονώνονται ΕΓΚΑΙΡΑ παράπονα, αντιπαλότητες, προσωπικές ατζέντες, κοκ, συμπληρώνονται τα κενά λειτουργίας του ΔΣ και εξασφαλίζεται ΙΚΑΝΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΣ. Απαιτεί επιπρόσθετα προσόντα!
Ο καθηγητής Kakabadse συμπεραίνει ότι στο χώρο του ΔΣ η αδυναμία δεν έγκειται στη διαμόρφωση και υλοποίηση στρατηγικής αλλά στην ενεργό εμπλοκή/συμμετοχή/ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ των μελών στη λειτουργία του ΔΣ ως ενιαίας ομάδας! Τυχαίο συνονθύλευμα ακόμη και …«διαμαντιών» ισοδυναμεί με συνταγή αποτυχίας!
Καλά παραδείγματα παραγωγικών ΔΣ υπάρχουν! Πχ στη Σκανδιναβία! Και οφείλει ο Πρόεδρος της ΚΔ να ζητήσει τη βοήθεια τους ώστε ν’ αντιγράψουμε τάχιστα τις καλές πρακτικές τους προσαρμόζοντας τις στα δεδομένα μας –όχι φυσικά νερώνοντας τις, ως ….συνήθως, αλλά «ντύνοντας» τις με αξιοκρατικούς ΘΕΣΜΟΥΣ!
Πρόεδρε Αναστασιάδη: Επίκειται η επιλογή και ο διορισμός εκατοντάδων ατόμων για να υπηρετήσουν ως Πρόεδροι και Μη Εκτελεστικοί Σύμβουλοι (και ολίγων ως Εκτελεστικών), σε δεκάδες δημόσιους/κρατικούς οργανισμούς/επιχειρήσεις, τράπεζες, ρυθμιστικές/εποπτικές επιτροπές/συμβούλια κοκ! Κάμετε την επανάσταση σας! Υπάρχουν ειδικοί, επιστημονικά εργαλεία, πρότυπα/παραδείγματα που μπορούν να βοηθήσουν ώστε να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη!
Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!
ΥΓ. Που βρίσκεται άραγε το νομοσχέδιο για την αντικατάσταση των ΔΣ των (ημι)κρατικών;
(1) www.kakabadse.com, http://www.kakabadse.com/books/global-boards, http://www.kakabadse.com/books/leading-the-board
(2) http://www.ft.com/cms/s/0/d3e8d4da-960a-11e2-b8dd-00144feabdc0.html#axzz2QAJvWm1Z
*Σύμβουλος επιχειρήσεων, Πρόεδρος του Κυπριακού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής www.nicostimotheou.com
**Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 21.4.2013