του Νίκου Τιμοθέου*
Η κρίση που διέρχεται ο τόπος μας αλλά και πολλές άλλες χώρες και ιδιαίτερα μεγάλες επιχειρήσεις, όπως τράπεζες, αλυσίδες υπεραγορών, εταιρείες οικοδομών, κοκ, μας θέτουν ενώπιον βασανιστικών ερωτημάτων:
- Τι πήγε λάθος; Το διοικείν, το διευθύνειν ήτο ελέγχειν;
- Ποιο το αντικείμενο της Διοίκησης, ποιο της Εκτελεστικής Διεύθυνσης και ποιο του Εσωτερικού Ελέγχου;
- Ποια η διαφορά της πολιτικής από την οικονομική (επιστήμη και πρακτική);
- Ποιο το αντικείμενο της επιχειρηματικής ηθικής;
Ο Αριστοτέλης θεωρεί την ΠΟΛΙΤΙΚΗ ως την υπέρτατη επιστήμη, επειδή ασχολείται με τη διαχείριση των υποθέσεων της ΠΟΛΗΣ – δηλαδή, της κοινότητας! Σε αντιδιαστολή με την ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ, που ασχολείται με τα του ΟΙΚΟΥ –και έχει, κατά συνέπεια, στενότερο αντικείμενο! Γι αυτό την κατατάσσει σε χαμηλότερο επίπεδο!
Το Διοικητικό Συμβούλιο ενός οργανισμού ή επιχείρησης (οφείλει να) διαμορφώνει και υιοθετεί, αυτοβούλως ή με βάση εισηγήσεις της Εκτελεστικής Διεύθυνσης (ΕΔ),
- την ΠΟΛΙΤΙΚΗ και τη στρατηγική της επιχείρησης,
- επιχειρησιακά σχέδια & προϋπολογισμούς,
- γενικούς ΚΑΝΟΝΕΣ λειτουργίας και
- τα ΟΡΙΑ διακριτικής ευχέρειας του ΑΕΔ και (ίσως) χαμηλότερων επιπέδων ιεραρχίας!
Το ΔΣ (οφείλει να) εποπτεύει την υλοποίηση της πολιτικής, της στρατηγικής και των επιχειρησιακών σχεδίων και την τήρηση των κανόνων λειτουργίας, διερευνά περιπτώσεις παραβίασης της νομοθεσίας, των κανονισμών/κανόνων λειτουργίας, κατανέμει ευθύνες, επιβάλλει ποινές και λαμβάνει διορθωτικά μέτρα! Και βέβαια, εκτελεί και τις λοιπές οικείες διεργασίες (προσλήψεις/απολύσεις και αμοιβές ανώτατων στελεχών, εκπροσώπηση, απολογισμό/λογοδοσία, κοκ) !
Η άσκηση ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ έχει ως κύριο αντικείμενο της τον εντοπισμό των ΑΥΘΕΝΤΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ που διατρέχουν τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων του οργανισμού/ επιχείρησης και τη διαμόρφωση του ΕΤΑΙΡΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΗΘΙΚΗΣ! Του (ηθικού) νόμου, δηλαδή, που κείται πάνω από την κείμενη νομοθεσία, που οφείλει να διαπνέει τη λειτουργία και τη συμπεριφορά κάθε μέλους, κάθε ομάδας/μονάδας και του οργανισμού συλλογικά.
Η Εκτελεστική Διεύθυνση από την άλλη έχει πέντε θεμελιώδη καθήκοντα:
Τα τρία είναι γενικά (ισχύουν για κάθε οργανισμό/επιχείρηση):
1. Διεύθυνση/διαχείριση της ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ!
2. Διεύθυνση/διαχείριση των ΔΙΕΡΓΑΣΙΩΝ!
3. Διεύθυνση/διαχείριση του ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ!
Τα άλλα δύο είναι εξειδικευμένα (στο συγκεκριμένο οργανισμό/επιχείρηση):
4. Διεύθυνση/διαχείριση του εξειδικευμένου αντικειμένου της επιχείρησης = υλοποίηση της ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ! (πχ στη Φαρμακοβιομηχανία ΑΒΓ: η ανακάλυψη/εφεύρεση, παραγωγή και εμπορία φαρμάκων για ανθρώπινες ασθένειες!)
5. Διεύθυνση των στρατηγικών έργων της επιχείρησης = υλοποίηση του ΟΡΑΜΑΤΟΣ! (πχ στη φαρμακοβιομηχανία ΑΒΓ: η επέκταση σε νέες αγορές ή η ανακάλυψη φαρμάκου για την καταπολέμηση του καρκίνου ή η επέκταση σε κτηνοτροφικά φάρμακα!
Που δίνουν όμως έμφαση οι περισσότεροι Διευθυντές;
Η μεγάλη πλειοψηφία των Διοικητικών Συμβουλίων και των Εκτελεστικών Διευθύνσεων θεωρεί τα τρία τελευταία, από τα πιο πάνω πέντε, αυτονόητα και αφιερώνει σ’ αυτά (λίγο ή πολύ) χρόνο και ενέργεια και ΔΥΣΤΥΧΩΣ αγνοεί ή παραγνωρίζει τα πρώτα δύο, που προσωπικά πιστεύω ότι είναι και τα σημαντικότερα –τα τελευταία τρία μπορούν, θεωρητικά τουλάχιστον και συχνά πρακτικά, να εκτελέσουν τα επόμενα/χαμηλότερα στρώματα της ιεραρχίας, ποτέ όμως τα δύο πρώτα!
Η Εκτελεστική Διεύθυνση σε ΟΛΑ τα επίπεδα (από το ανώτατο μέχρι του επιστάτη συνεργείου) οφείλει να διαχειρίζεται τις διεργασίες (processes) της μονάδας του:
- Να προδιαγράφει λεπτομερώς όλα τα στάδια/βήματα εκτέλεσης των λειτουργικών ενεργειών και δράσεων υλοποίησης της αποστολής και εκτέλεσης έργων (συν εργαλεία, τεχνογνωσία και ικανότητες).
- Να διασφαλίζει ότι η προδιαγραφή ΚΑΘΕ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑΣ (εξειδικευμένης στη συγκεκριμένη επιχείρηση και γενικής/υποστηρικτικής) περιλαμβάνει τις πλέον σύγχρονες ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΕΣ ΥΠΟΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ, όπως: Διαχείριση ΥΓΕΙΑΣ & ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ διαχείριση, Διαχείριση ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ, Διαχείριση ΚΙΝΔΥΝΟΥ και να διασφαλίζει ότι κάθε διεργασία διαθέτει ισορροπημένα ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ!
Οι Διευθυντές/Προϊστάμενοι σε όλα τα επίπεδα οφείλουν να διαχειρίζονται την ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ (βλπ ένθετο) της μονάδας τους εφαρμόζοντας ενσυνείδητα και συστηματικά τον Κώδικα Ηθικής, δίνοντας οι ίδιοι το ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ.
Εδώ θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι ΑΞΙΕΣ της επιχείρησης περιγράφονται στον ΚΩΔΙΚΑ ΗΘΙΚΗΣ της επιχείρησης! Είναι συνήθως πολύ λίγες, πχ 4-7, πχ ήθος, επαγγελματικότητα, αποδοτικότητα, συνέπεια, πελατοκεντρισμός!
Η διεθνής και η εντόπια πρόσφατη εμπειρία δείχνουν ότι αν δεν υφίσταται Κώδικας Ηθικής (επίσημος ή μη) και φυσικά ΑΝ ΔΕΝ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΣΕ ΜΕΓΑΛΟ ΒΑΘΜΟ, τότε κάθε άτομο και κάθε «ομάδα» συμπεριφέρονται με βάση τις «ατομικές» του/της αξίες. Τότε, η επιχείρηση δεν δρα ούτε και «έχει εικόνα» ενιαίας οντότητας ούτε και τηρεί τους κανόνες της με ομοιομορφία. Αργά ή γρήγορα, αλλά σταθερά, διολισθαίνει και …εξαφανίζεται!
ΜΟΝΟ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΑΞΙΩΝ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΥΘΥΓΡΑΜΜΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ στην εκτέλεση της αποστολής και στην υλοποίηση του οράματος της –ιδεωδώς με την υιοθέτηση κατάλληλου ΜΟΝΤΕΛΟΥ επιχειρηματικής ηθικής αρίστευσης (βλπ ένθετο)!
Και τίθεται το ερώτημα: Ποιος μπορεί να ωθήσει το Διοικητικό Συμβούλιο και την Εκτελεστική Διεύθυνση να εκτελέσουν τα πιο πάνω καθήκοντα που είναι «αφανή», που ούτε μετρούνται ούτε αξιολογούνται εύκολα και που αφορούν κυρίως τη μελλοντική υγεία της επιχείρησης –την αειφορία της;
Θεωρητικά, η Ετήσια Γενική Συνέλευση και τα πολιτειακά όργανα επίβλεψης των (δημόσιων ή ιδιωτικών) εταιρειών. Πλην όμως η εμπειρία δείχνει ότι πολύ λίγα μπορούν να επιτύχουν.
Μόνο, ο σύγχρονος Εσωτερικός Έλεγχος μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση καθώς και στον έλεγχο της εφαρμογής της «ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ» της επιχείρησης (βλπ Πρότυπο ΙΙΑ 2110)!
Κι αυτό, επειδή ο Κώδικας Ηθικής συνιστά το ΘΕΜΕΛΙΟ της ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ του οργανισμού/επιχείρησης και καθιστά εφικτό τον έλεγχο της ΟΡΘΗΣ εκτέλεσης όχι μόνο των «εξειδικευμένων» αλλά και των «γενικών» υποδιεργασιών ΚΑΘΕ διεργασίας, όπως είναι η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ και η ΕΙΣΑΓΩΓΗ και ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ!
Ο Εσωτερικός Ελεγκτής οφείλει να είναι παράδειγμα προς μίμηση, να τηρεί τις ΑΞΙΕΣ και τους Κώδικες Ηθικής και του «επαγγέλματος» του (ικανότητα, ακεραιότητα, αντικειμενικότητα, εμπιστευτικότητα1) και της επιχείρησης! Να είναι πρώτα ο ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ και στη συνέχεια ο ΕΛΕΓΚΤΗΣ, εν ονόματι της επιχείρησης (ως οντότητας και, κατά το δυνατόν, ΟΛΩΝ των συμμετόχων συμπεριλαμβανομένων του ΔΣ και της ΑΕΔ), στη διαμόρφωση του Κώδικα Ηθικής, στην προδιαγραφή των διεργασιών, στην επιμόρφωση των ανθρώπων της επιχείρησης και στην ΕΦΑΡΜΟΓΗ των αξιών και των κανόνων της!
Θα κλείσω με ένα κρίσιμο ερώτημα: Θα είχαμε τη σημερινή κρίση αν ο Εσωτερικός Έλεγχος των τραπεζών, των μεγάλων κυπριακών επιχειρήσεων και του κυπριακού κράτους κατάφερνε να εκτελέσει τον πιο πάνω ρόλο;
Μπορεί η Κυπριακή κοινωνία να αποδεχθεί ένα τέτοιο ρόλο για τον Εσωτερικό Ελεγκτή;
Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!
1Παραμένει το ΔΙΛΗΜΜΑ ανάμεσα στην «εμπιστευτικότητα» και την «αποκάλυψη» σοβαρής παράβασης ή αδυναμίας που θέτει, κατά τη γνώμη του Εσωτερικού Ελεγκτή, το συμφέρον του οργανισμού/επιχείρησης σε κίνδυνο! Επείγει η θεσμοθέτηση και προστασία του whistleblowing!
*Πρόεδρος του Κυπριακού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής
** Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 30.6.2013
Ηθική Κουλτούρα και Ηθικό Κλίμα
Ηθική κουλτούρα: Ο βαθμός γνώσης και εφαρμογής των ΑΞΙΩΝ και του Κώδικα Ηθικής!
- Πως επιδεικνύουμε, διδάσκουμε, εφαρμόζουμε τις αξίες της επιχείρησης!
- Πως ο κάθε άνθρωπος της επιχείρησης συνειδητοποιεί και επιδεικνύει ότι «(οφείλει να) πράττει το σωστό»!
- Πως αμείβεται η ηθική συμπεριφορά & πως τιμωρείται η «μη ηθική»!
Ηθικό κλίμα: Η «συλλογική» προσωπικότητα της επιχείρησης!
- Οι (ατομικές και συλλογικές) συμπεριφορές που σχετίζονται με την επιχειρηματική ηθική (τις ΑΞΙΕΣ και τον Κώδικα Ηθικής)!
- Ποιες οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις των διάφορων συμμετόχων: μετόχων/ιδιοκτητών, υπαλλήλων, πελατών, συνεργατών/προμηθευτών, ρυθμιστών/εποπτών, του κοινού!
- Πως λαμβάνονται οι αποφάσεις & πως φαίνεται ότι λαμβάνονται!
Το μοντέλο επιχειρηματικής ηθικής αρίστευσης
Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΣΥΝΙΣΤΑ ΤΟΝ ΠΥΡΗΝΑ ΑΞΙΩΝ που το άτομο ή η κοινωνική οντότητα (είτε είναι επιχειρηματική είτε πολιτική) αναλαμβάνει γραπτώς ή άγραφα, δίκην συμβολαίου, να τηρεί ευλαβικά και άρα ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ σε ΚΑΘΕ διεργασία, δραστηριότητα και πράξη του/της με την υιοθέτηση ενός ΜΟΝΤΕΛΟΥ:
• Στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων (ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΩΝ: ιδιοκτητών/μετόχων, υπαλλήλων, πελατών, προμηθευτών, συνεργατών, ρυθμιστών/εποπτών, κοινότητας/κοινωνίας) της ομάδας/οικογένειας/εταιρείας/οργανισμού/υπηρεσίας/ κράτους, επαγγέλματος/λειτουργήματος, που ετάχθη να υπηρετήσει και άρα στην υλοποίηση της ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ, του ΟΡΑΜΑΤΟΣ και των ΣΤΟΧΩΝ του/της.
• Στη απόκτηση/αξιοποίηση πληροφοριών, γνώσεων και μεθόδων/εργαλείων.
• Στην αξιολόγηση ευκαιριών, κινδύνων και απειλών.
• Στην επεξεργασία τους για τη διαμόρφωση πολιτικής, οραμάτων, στόχων, στρατηγικής, έργων και ενεργειών/δράσεων.
• Στην εκτέλεση έργων και ενεργειών καθώς και στη συμπεριφορά.
• Στην προστασία των συμφερόντων όχι μόνον των έμψυχων συμμετόχων, αλλά και παντός είδους περιβάλλοντος.
• Στην αξιολόγηση του αποτελέσματος των έργων, ενεργειών/δράσεων και ατόμων.
• Στην επιδίωξη αειφορίας.
• Στη λογοδοσία/απολογισμό, ενημέρωση και επικοινωνία και
• Στον εσωτερικό, εξωτερικό και κοινωνικό έλεγχο!