Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα! (LXIΙI) – Παραγωγική παιδεία και ανταγωνισμός!

Του Νίκου Τιμοθέου*

Η δυνατότητα της επιλογής είναι σήμερα βασικός συντελεστής δημοκρατίας και ανθρώπινο δικαίωμα! Ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, από τη συντηρητική αριστερά μέχρι την προοδευτική δεξιά, κόπτεται για το δικαίωμα επιλογής και για τη διασφάλιση «υγιούς ανταγωνισμού»! Σε όλα εκτός από την …παιδεία!

• Όλοι θέλουμε φθηνό και καλό γάλα, ψωμί, κρέας, ηλεκτρικό ρεύμα…! Όλοι παραπονούμαστε όταν η Επιτροπή Προστασίας του Ανταγωνισμού αδυνατεί να τα διασφαλίσει!

• Όταν φθάσουμε στην παιδεία, η δυνατότητα επιλογής «πάει περίπατο». Εκεί είμαστε όλοι δέσμιοι του κρατικού και συνδικαλιστικού μονοπωλίου! Ούτε καν μεταξύ των δημόσιων σχολείων δεν μπορούμε να επιλέξουμε (εκτός φυσικά αν «κάνουμε …ψέμα» και δηλώσουμε «άλλη» …διεύθυνση)! Όχι πως «παίζει και σπουδαίο ρόλο» η επιλογή «άλλου» δημόσιου σχολείου!

• Βέβαια, θα μου πείτε ότι μπορεί κάποιος να επιλέξει «ιδιωτικό» σχολείο –στα πλαίσια πάντα της …«δωρεάν» εκπαίδευσης! Οπότε θα πληρώνει τα δίδακτρα στο ιδιωτικό και θα καταβάλει, μέσω του φόρου εισοδήματος του, και το μισθό του δασκάλου και τα λοιπά έξοδα του δημόσιου σχολείου (όπως περίπου μας ‘φορολογούσε’ ένας …καντινιέρης πριν χρόνια, χρεώνοντας μας τον  καφέ ακόμη και όταν …απουσιάζαμε, δηλώνοντας: «εγώ τι φταίω αν ήπιατε …αλλού τον καφέ σας»)!

• Τώρα γιατί η κυπριακή κοινωνία αναμένει να βελτιωθεί η παιδεία χωρίς οποιοδήποτε κίνητρο, αδυνατώ να καταλάβω. Σε τι το βασίζει; Πιστεύει ότι ξαφνικά και δια μαγείας ή έστω επιφοίτησης του Αγίου Πνεύματος, οι δάσκαλοι (και φυσικά συμπεριλαμβάνω τους … ‘καθηγητές’) θα αναπτύξουν μια ‘νέα’ κουλτούρα και με ‘ανιδιοτέλεια’ και ‘αυταπάρνηση’ θα αλλάξουν τρόπο συμπεριφοράς, θα υιοθετήσουν μοντέλα επιχειρηματικής αριστείας, θα θεσμοθετήσουν μετρήσιμους δείκτες, θα θέσουν φιλόδοξους στόχους, θα ‘μετρούν’ τα αποτελέσματα και θα αγωνίζονται να …βελτιώσουν εαυτούς και σχολεία με ευγενή …άμιλλα! Ή μήπως θα το πετύχει δίνοντας τους ψηλότερο μισθό και περισσότερες θέσεις προαγωγής; Και γιατί να το περιμένουμε από τους αξιωματούχους του Υπουργείου Παιδείας (τον ‘πολιτισμό’ ας τον ‘αφήσουμε’ μέχρις ότου ο μέσος όρος των ‘ενιαίων εισαγωγικών’ ανέλθει σε αξιοπρεπές επίπεδο);
  

Θα πρέπει, αγαπητοί αναγνώστες, να προσγειωθούμε στην πραγματικότητα και να δεχθούμε ότι ΜΟΝΟ ΜΕ ΥΓΙΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟ ΚΑΙ ΙΣΟΠΟΛΙΤΕΙΑ θα έχουμε ελπίδες να βελτιώσουμε την παιδεία μας ώστε να βγάζει πολίτες ‘μορφωμένους’, με δυνατές βάσεις, με ικανότητα να μαθαίνουν και να δημιουργούν.

Έφθασε ο καιρός να ‘διορθώσουμε’ τα στραβά της ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ και της ΙΑΤΡΟΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ με τον ίδιο περίπου τρόπο! Η οικονομική κρίση δεν είναι δικαιολογία για αναβολές. Απεναντίας, είναι ευκαιρία για δραστικές τομές που θα επιφέρουν και αύξηση της παραγωγικότητας.

Στην ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, τα πράγματα είναι ευκολότερα. Κατ’ αρχήν θα πρέπει να λύσουμε το πρόβλημα της ισοπολιτείας με την προσφορά πραγματικής «ΣΧΕΔΟΝ ΔΩΡΕΑΝ» ΠΑΙΔΕΙΑΣ! Σε κάθε μαθητή/φοιτητή θα δίνεται ένα δελτίο που θα εξαργυρώνεται από το σχολείο/κολλέγιο/πανεπιστήμιο στο οποίο θα επιλέγει/κατορθώνει να εγγραφεί! Το ποσό του δελτίου θα εξαρτάται από εισοδηματικά κριτήρια με μέγιστο αυτό που αναλογιστές/κοστολογητές θα καθορίζουν για ψηλού επιπέδου μόρφωση στο αντίστοιχο επίπεδο και τύπο (δημοτική, μέση, γενική, τεχνική, θεωρητική, πρακτική κοκ) εκπαίδευσης. Το ποσό αυτό δεν πρέπει να αρκεί για όλα τα έξοδα του εκπαιδευτικού ιδρύματος (δημόσιου ή ιδιωτικού) αλλά θα απαιτείται ακόμη ένα ποσό (πχ 10%) που θα χορηγείται από το κράτος ανάλογα με τα αποτελέσματα του ίδιου του ιδρύματος με βάση κατάλληλους δείκτες! Και σε όλους τους άριστους μαθητές/φοιτητές ‘ολική υποτροφία’!

Ακόμη ΙΣΟΠΟΛΙΤΕΙΑ σημαίνει να έχουμε εξειδικευμένα σχολεία (σε όλα τα επίπεδα) για τα διάφορα …ταλέντα (ιδιοφυΐες, καλλιτέχνες, αθλητές, τεχνίτες, παιδιά με ειδικές ικανότητες/ανάγκες,…), ώστε να διασφαλίζεται το δικαίωμα της επιλογής μέσω αντικειμενικών εξετάσεων! Ισοπολιτεία σίγουρα δεν είναι η ψευδοσοσιαλιστική ισοπέδωση που ζημιώνει τους πάντες και δεν έχει κανένα απολύτως πραγματικό όφελος! 

Στο διευθυντικό προσωπικό των δημόσιων σχολείων θα πρέπει να δοθεί επαρκής ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ώστε να μπορούν να επιλέγουν δασκάλους και μέσα, πάντα με αυστηρά κριτήρια! Το Υπουργείο Παιδείας θα πρέπει να περιοριστεί σε ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ και ΕΠΟΠΤΙΚΟ ΡΟΛΟ που θ’ ασκείται από τμήματα που θα είναι ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ από εκείνα που θα διαχειρίζονται, έστω και σε ψηλό επίπεδο, τα δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα!

Είναι βέβαιο ότι ο ανταγωνισμός θα ‘ξυπνήσει’ τους δασκάλους του δημοσίου, ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν πάμπολλοι εξαιρετικοί σε εκπαιδευτικές ικανότητες, γνώσεις και χαρακτήρα, και αρκετοί σε ηγετικές ικανότητες (που σήμερα βρίσκονται, εκ του συστήματος, σε λανθάνουσα κατάσταση) και θα μεγαλουργήσουν! Οι υπόλοιποι, όσοι επαναπαυθούν στην …αδράνεια τους και στην αδυναμία τους, θα δουν τα σχολεία «τους» να φθίνουν, την ώρα που τα γειτονικά (δημόσια και ιδιωτικά) θα διαπρέπουν!

Εν τω μεταξύ, ας θυμηθούμε τι θα πει ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΜΒΕΛΕΙΑΣ, μη ξεχνώντας ότι κάθε παιδί είναι διαφορετικό και άρα δεν θα ταιριάσουν ποτέ όλα τα σχολεία για όλα τα παιδιά!

• Τι άραγε θα κοιτάξετε σ’ ένα σχολείο για να το αξιολογήσετε, αν το επισκεφθείτε; Πόσο ωραίες είναι οι εγκαταστάσεις; Πόσα χρήματα ξοδεύει; Πόσα χρεώνει; Πόσα παιδιά έχει η κάθε τάξη; Πως κάνει το μάθημα στην τάξη ο δάσκαλος; Αν έχει διαδραστικούς πίνακες και δικτυωμένους ΗΥ στην τάξη; ΟΧΙ! Η έρευνα άλλα λέει: Πάνω από κάποιο βασικό επίπεδο, τα πιο πάνω ελάχιστα επηρεάζουν την ποιότητα της εκπαίδευσης! ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΑ, ΑΛΛ’ ΟΧΙ ΙΚΑΝΑ!

• Είναι προτιμότερο να κάτσετε σε μια γωνιά της τάξης (αθέατοι, αν είναι δυνατό) και να δείτε τι κάνουν οι μαθητές! Είναι προσηλωμένοι (ή …βαριεστημένοι), καταλαβαίνουν τι ακούνε (ή …προσποιούνται αβασάνιστα), συμμετέχουν ενεργά  με εστιασμένες ερωτήσεις και παρεμβάσεις (ή κοιτάζουν το πάτωμα ή το ταβάνι); ΟΧΙ αν υπάρχει στρατιωτική πειθαρχία, αλλά απεναντίας αν υπάρχει ελευθερία έκφρασης, αμφισβήτησης, αλληλενέργειας, καθοδήγησης -αλλ’ όχι χειραγώγησης από το δάσκαλο! …αναζήτησης βοήθειας από το δάσκαλο και όχι ‘μασημένης’ τροφής! …αφιέρωσης παραγωγικού χρόνου και όχι ‘χαμένου’ σε μετακινήσεις, συμπλήρωση εντύπων, στερεότυπα ‘διαγωνίσματα’ που ο δάσκαλος ‘επιστρέφει’ μετά από εβδομάδες –όταν ήδη το μάθημα έχει προχωρήσει σε άλλο κεφάλαιο και η αναγνώριση λαθών, αδυναμιών, ελλείψεων δεν προσθέτει αξία στο αντικείμενο του διαγωνίσματος! Εξαιρέσεις θα υπάρχουν παντού! Το ζητούμενο πρέπει να είναι ο ‘κανόνας’!

• ΜΙΛΗΣΤΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ και θέστε τους ουσιαστικές ερωτήσεις: Τι κάνετε τώρα; ΓΙΑΤΙ το κάνετε; Οι απαντήσεις στο ‘γιατί’ θα σας δείξουν ποια είναι η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΜΑΘΗΣΗΣ του σχολείου! Ακόμη, ρωτήστε: «όταν δεν καταλάβεις κάτι, τι κάνεις;»!

• ΜΙΛΗΣΤΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ! Θα σας πουν ποιες είναι οι αδυναμίες και οι δυνάμεις του σχολείου! Σε ποια μαθήματα δίνει έμφαση! Ποια η συμπεριφορά των δασκάλων στην τάξη; Τι γίνεται όταν απουσιάσει ένας δάσκαλος; Τι ‘αγαπούν’ και τι ‘μισούν’ τα παιδιά τους; Αν αναζητούν γενική μόρφωση τα παιδιά; Αν μαθαίνουν να αγαπούν το βιβλίο και αν θέλουν να μαθαίνουν καινούργια πράγματα; Αν αντιλαμβάνονται τι θα πει «πνεύμα υγιές εν σώματι υγιεί»;

• ΜΙΛΗΣΤΕ ΜΕ ΤΟ ΔΙΕΥΘΝΤΗ! Ρωτήστε τον πως αξιολογούνται οι δάσκαλοι ΄του’; Πως αμείβονται οι άριστοι και πως …‘ξεφορτώνεται’ τους μη ικανούς; Πως επιμορφώνονται οι δάσκαλοι, στο θρανίο και στην τάξη; Πως μετρά την επιτυχία  του σχολείου του; Με εξετάσεις; Παρακολουθώντας την πρόοδο των παιδιών στο επόμενο επίπεδο; Ρωτώντας τα παιδιά τι βρίσκουν καλό και τι χρειάζεται βελτίωση; Και αν ναι, τι κάνουν για να βελτιώσουν το σχολείο και τους δασκάλους; Ποιο είναι το όραμα του; Πως σηκώνει ψηλότερα τον πήχη;

Αν θέλουμε να διατηρήσουμε ένα ψηλό επίπεδο ζωής, πρέπει να καινοτομούμε συνεχώς… Τα μαθηματικά και η επιστήμη (ακόμη και οι γλώσσες) είναι οι κινητήρες της καινοτομίας. Με αυτούς μπορούμε να προοδεύσουμε σε μια ανοικτή παγκοσμιοποιημένη οικονομία! Για να πετύχουμε, χρειαζόμαστε μια νέα ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ! Για να την δημιουργήσουμε, απαιτείται ένα νέο ΟΡΑΜΑ, μια σειρά εναρμονισμένες ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ*, που θα το πραγματοποιήσουν και μια ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΗ ΗΓΕΣΙΑ.

• ΤΑ ΔΙΑΘΕΤΟΥΜΕ;

Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!

Αναφορές

• “The smartest kids of the world –and how they got there”, της Amanda Riplay
• School Accountability, Autonomy and Choice Around the World, L Woessmann et al.
• School Accountability, Autonomy and the Level of Student Achievement, L Woessmann et al.

*Βλ παλαιότερα άρα στον ιστότοπο: www.nicostimotheou.com