Του Νίκου Τιμοθέου*
- Τι μας διδάσκει η ιστορία των πολυπολιτισμικών κοινωνιών;
- Πώς συγκρατήθηκαν σε ενιαίο κράτος πολυπολιτισμικές κοινωνίες και πόσο άντεξαν στο χρόνο;
Μια ματιά στην ιστορία του 20ου αιώνα και της πρώτης δεκαετίας του 21ου αποδεικνύει ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες συγκρατήθηκαν και λειτούργησαν ως ενιαία κράτη ΜΟΝΟ κάτω από ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΕΣ!
Η ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ διαλύθηκε και κατέληξε σε εμφύλιο πόλεμο μόλις κατέπεσε η κομμουνιστική δικτατορία του Τίτο. Τα αίτια; Εθνοτικές, θρησκευτικές και γεωγραφικές διαφορές, ιστορικές αντιπαλότητες. Αποτέλεσμα: εχθροπραξίες, σκοτωμοί και δολοφονίες, καταστροφή δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας, οικονομικός μαρασμός! Επίλυση: επέμβαση ξένων δυνάμεων με μεγάλο κόστος και δημιουργία πολλών εθνοτικά «καθαρών» κρατών!
Η ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ διαλύθηκε με την πτώση του κομμουνιστικού δικτατορικού καθεστώτος σε πάμπολλα ανεξάρτητα κράτη με βάση προϋπάρχοντες γεωγραφικούς διαχωρισμούς, που αγνοούσαν εθνοτικές, θρησκευτικές και γεωγραφικές διαφορές. Εμφανίστηκαν αποσχιστικές τάσεις μειονοτήτων λόγω εθνοτικών, θρησκευτικών, γεωγραφικών ή/και οικονομικών διαφορών. Πολλές κατέληξαν σε εχθροπραξίες και στην ανακήρυξη ανεξάρτητων κρατών/κρατιδίων συχνά με εμπλοκή ξένων στρατιωτικών δυνάμεων. Ορισμένα απ’ αυτά, εξ ανάγκης, προσκολλήθηκαν σε γειτονικά ισχυρότερα κράτη. Πολλά προσπάθησαν να εγκαταστήσουν λειτουργικές ομόσπονδες δημοκρατίες και απέτυχαν
ΓΕΩΡΓΙΑ- Η Νότια Οσσετία-Αλανία αποσχίστηκε από τη Γεωργία μετά από ένοπλη σύγκρουση και σύντομο ρωσο-γεωργιανό πόλεμο. Η Νότια Οσσετία επιδιώκει να συνενωθεί με τη Βόρεια Οσσετία, που αποτελεί τμήμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, με βάση εθνοτικά, θρησκευτικά και γλωσσικά κριτήρια. Παρόμοια κατάσταση δημιουργήθηκε στην Αμπχαζία.
ΑΡΜΕΝΙΑ – ΑΖΕΡΜΠΑΙΤΖΑΝ – Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης έγινε πηγή διαμάχης ανάμεσα στην Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν με αποκορύφωμα πόλεμο, που κόστισε τη ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους και δημιούργησε χιλιάδες πρόσφυγες. Από την κατάπαυση πυρός μεγάλες περιοχές παραμένουν υπό τον έλεγχο αυτονομιστών. Από το 1994, οι δυο πλευρές κάνουν συνομιλίες ειρήνης με τη διαμεσολάβηση του ΟΑΣΕ.
ΤΣΕΤΣΕΝΙΑ – Η αυτόνομη περιοχή της Τσετσενίας επιχειρεί να αποσχιστεί από τη Ρωσία και αυτονομιστές αντάρτες δρουν εναντίον των ρωσικών δυνάμεων ασφαλείας. Και εδώ οι αποσχιστικές τάσεις οφείλονται σε εθνοτικές, θρησκευτικές, οικονομικές και γλωσσικές διαφορές.
ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΕΣ – ΑΡΑΒΙΚΕΣ ΧΩΡΕΣ – Οι πλείστες αραβικές χώρες πλήττονται από διαχωριστικές τάσεις και εμφύλιες συρράξεις, λόγω κυρίως θρησκευτικών και ιδεολογικών διαφορών. Το ΑΦΧΑΝΙΣΤΑΝ βρίσκεται από δεκαετίες σε συνεχή εμφύλιο σπαραγμό! Το ΙΡΑΚ από την κατάρρευση της δικτατορίας του Σαντάμ Χουσεΐν σπαράσσεται από εμφύλια σύρραξη μεταξύ σιιτών και σουνιτών μουσουλμάνων! Η ΛΙΒΥΗ βρίσκεται σε χαώδη κατάσταση με συνεχή αντιπαλότητα διάφορων αραβικών φυλών αφότου κατέρρευσε το δικτατορικό καθεστώς Καντάφι! Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ ουσιαστικά συγκρατείται υπό στρατιωτικό νόμο σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, που αδυνατεί να συγκρατήσει εμφύλιες συρράξεις μεταξύ (φανατικών) μουσουλμάνων και ‘λαϊκών’! Η ΣΥΡΙΑ βρίσκεται στο μέσο παρόμοιου εμφύλιου σπαραγμού. Κυριότεροι λόγοι: θρησκευτικός καταρχήν και ιδεολογικός στη συνέχεια (μεταξύ ‘δημοκρατικών’ και οπαδών επιβολής του ‘μουσουλμανικού νόμου’).
- Ας έλθουμε τώρα στον ‘πρώτο’ κόσμο, στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική.
Η ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΙΑ διασπάστηκε σε δύο ανεξάρτητα κράτη, ΤΣΕΧΙΑ και ΣΛΟΒΑΚΙΑ, αμέσως μετά την πτώση του κομμουνιστικού δικτατορικού καθεστώτος.
Η ΙΣΠΑΝΙΑ έχει συνεχείς διασπαστικές τάσεις. Οι Βάσκοι έχουν ήδη αρκετή αυτονομία! Κύριος αποσχιστικός λόγος είναι φυλετικός και γλωσσικός. Η ΚΑΤΑΛΟΝΙΑ επιμένει να προχωρήσει σε δημοψήφισμα με στόχο την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους. Λόγος: πρωτευόντως οικονομικός και δευτερευόντως γλωσσικός/εθνοτικός!
Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ παρουσιάζει αποσχιστικές τάσεις, με τη ΣΚΩΤΙΑ να ετοιμάζεται για δημοψήφισμα με ερώτημα την ίδρυση ανεξάρτητου κράτους! Λόγοι: εθνικιστικό αίσθημα αυτοδιάθεσης, οικονομική ανεξαρτησία με αποκλειστική εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων Βόρειας Θάλασσας, πολιτιστική αναγέννηση!
ΓΕΡΜΑΝΙΑ και ΑΥΣΤΡΙΑ– Συνιστούν ομοσπονδίες που παρουσιάζουν διαχρονική σταθερότητα παρά την ύπαρξη κάποιας εθνοτικής και θρησκευτικής ποικιλίας!
ΕΛΒΕΤΙΑ – Η Ελβετία έχει τη μακροβιότερη (συν)ομοσπονδία, παρά τις σημαντικές εθνοτικές, γλωσσικές και θρησκευτικές διαφορές που παρουσιάζει ο πληθυσμός (γερμανόφωνοι, γαλλόφωνοι, ιταλόφωνοι και ρετορομανόφωνοι, καθολικοί, προτεστάντες). Κύρια συνδετικά στοιχεία οικονομική αλληλεγγύη και ασφάλεια του κράτους!
- Προετοιμαζόμενοι για το …νιοστό κύκλο διακοινοτικών συνομιλιών για την επίλυση του ‘Κυπριακού’ προβλήματος, θα πρέπει να μελετήσουμε σε βάθος τις πιο πάνω ‘ομοσπονδίες’, την ιστορία και τα προβλήματα τους και κυρίως τι προκαλεί αποσχιστικές τάσεις και σε τι οφείλεται η επιτυχία στις ελάχιστες που παρουσιάζουν σταθερότητα. Ας βγάλουμε εδώ κάποια συμπεράσματα από τα πιο πάνω και ας καλέσουμε ειδικούς (κοινωνιολόγους/ συνταγματολόγους/πολιτικούς, ακαδημαϊκούς και ερευνητές, ντόπιους και ξένους), να εμβαθύνουν ενημερώνοντας μας και βοηθώντας
- (α) τους πολιτικούς ηγέτες να επιδιώξουν μια λύση που θα κτίζει στα συνδετικά στοιχεία και θα ‘απομονώνει/εξαλείφει’ τα αποσχιστικά και
- (β) τον πολίτη/ψηφοφόρο να συνειδητοποιήσει τους κρίσιμους παράγοντες επιτυχίας ώστε να είναι έτοιμος να κρίνει την όποια λύση του προταθεί και να αποφασίσει με, κατά το δυνατό, αντικειμενικά κριτήρια, αποφεύγοντας να παρασυρθεί από λαϊκίστικα συνθήματα και ιδιοτελή συμφέροντα!
1. Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΜΕ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ δεν μπορεί να λειτουργήσει με σταθερότητα, αν δεν νιώθουν όλα τα ομόσπονδα μέρη ότι υφίσταται ‘ΙΣΟΠΟΛΙΤΕΙΑ’!
Η εμπειρία απέδειξε, κατ’ επανάληψη και εξαντλητικά, ότι αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με την εμπλοκή τρίτης ισορροπητικής «δύναμης» επιβολής! Ακόμη και εκεί όπου επιτεύχθηκε ‘εγκαθίδρυση’ τέτοιας ομοσπονδίας, μόλις αποχώρησε η δύναμη κέντρου (δικτατορία, δυνάμεις ΟΗΕ, πολυεθνικός στρατός, κοκ) είτε η ομοσπονδία διαλύθηκε (Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία, κά) είτε κατέληξε σε εμφύλιο σπαραγμό (Ιράκ, Αφγανιστάν, κά) είτε περιήλθε σε χαώδη πολιτική κατάσταση (Λιβύη, Αίγυπτος)!
2. Η ομοσπονδία δεν μπορεί να λειτουργήσει ΟΜΑΛΑ, αν η κάθε ομόσπονδη ‘κοινότητα’ δεν καταφέρει να ‘γράψει και εφαρμόσει’ εσωτερικά το δικό της ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ για το πως η ίδια θέλει να ζήσει και πως να συζήσει με τις άλλες ομόσπονδες κοινότητες!
Η ιστορία διδάσκει ότι ακόμη και εκεί που το ομοσπονδιακό σύνταγμα διασφαλίζει ισοπολιτεία και ‘αντικειμενικά’ δίκαιη ισορροπία, ακόμη και αν αυτή είναι αποδεκτή από την πλειοψηφία της κάθε ομόσπονδης κοινότητας, αν η κοινωνικο-οικονομικο-πολιτική κατάσταση εντός έστω και μιας από τις ομόσπονδες κοινότητες είναι ασταθής και παρουσιάζει μεγάλες αντιθέσεις, οι πιθανότητες επιτυχούς λειτουργίας του ομοσπονδιακού κράτους μειώνονται σημαντικά ή/και μηδενίζονται.
Παράδειγμα θα ήταν η επίτευξη λύσης του ‘κυπριακού’ και η αποδοχή της από το 51% της κάθε κοινότητας με μεγάλο ποσοστό από το υπόλοιπο να αντιτίθεται σφόδρα στην υπό ίδρυση ομοσπονδία. Ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης μπορεί να αποδειχθεί μεγάλος!
3. Η ομοσπονδία απαιτεί ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ και ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ έναντι των διαφορών μεταξύ των ομόσπονδων κοινοτήτων. Η ωριμότητα αυτή δεν μπορεί να δημιουργηθεί από τη μια μέρα στην άλλη! Απαιτεί ιστορική διαδρομή που μέσω λαθών και θυσιών γίνεται κτήμα του λαού ως συνόλου και των ατόμων ως κυττάρων μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
Διαπιστώνουμε ότι ακόμη και σε χώρες που πέρασαν την οδυνηρή διαδρομή του μεσαίωνα, της θρησκευτικής μεταρρύθμισης, της αναγέννησης, της εκδημοκρατικοποίησης, του φεμινισμού, των μεγάλων και των περιφερειακών πολέμων, των μεγάλων δικτατοριών (ναζισμού, φασισμού και κομμουνισμού) και του επιχειρηματικού καπιταλισμού (που πέτυχε δραματική βελτίωση της ευημερίας, αλλά δεν κατάφερε να μειώσει τις ανισότητες και να εξαλείψει τη φτώχια και να αμβλύνει τις κοινωνικές διαφορές), η συμβίωση σε μια ομοσπονδία δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση!
4. Η ομοσπονδία απαιτεί την αμοιβαία συνειδητοποίηση ότι η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ συνιστά ένα από τους σοβαρότερους, αν όχι το σημαντικότερο, παράγοντα επιτυχίας! …ότι «ένα και ένα κάνει περισσότερο από δύο» και ότι εξ ανάγκης απαιτείται αλληλεγγύη μεταξύ των συνιστώντων ομόσπονδων μερών! Άρα, κατά διαστήματα, θα έχουμε «1,2 συν 0,8 κάνει περισσότερο από 2» και συμβάλλει βαθμηδόν προς την εξισορρόπηση!
5. Η ομοσπονδία απαιτεί περιορισμό των αρμοδιοτήτων του ομοσπονδιακού κεντρικού κράτους σε ό,τι είναι αναγκαίο για την επίτευξη και διατήρηση του ενιαίου του κράτους (ασφάλεια, εξωτερικές υποθέσεις, δικαιοσύνη, ρύθμιση, εποπτεία, δημοσιονομικά, κοκ) και εκχώρηση ευρύτατων αρμοδιοτήτων στα ομόσπονδα κράτη για τη διαχείριση των εσωτερικών τους υποθέσεων (παιδεία, θρησκεία, πολιτιστικά, τοπική αυτοδιοίκηση, τοπικά και περιφερειακά οικονομικά, κοκ). Ζωντανά παραδείγματα, όπως του Βελγίου (βλπ ένθετο) και της Ισπανίας, αποδεικνύουν πόσο δύσκολα μπορεί να επιτευχθεί λειτουργική ισορροπία! Πόσο μάλλον όταν οι διαφορές μεταξύ των κοινοτήτων είναι πολύ …μεγαλύτερες και η ωριμότητα πολύ …λιγότερη!
ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ: Διατρέχοντας το 54 έτος της «Ανεξαρτησίας», έχουν οι δύο κύριες κοινότητες της Κύπρου την απαιτούμενη για μια ομοσπονδία ωριμότητα και αποδέχονται τις προϋποθέσεις για μια λειτουργική μορφή; Την έχουν τα πολιτικά κόμματα και οι ηγεσίες τους; Ο απλός πολίτης; Οι εκατέρωθεν πολιτικές ηγεσίες και οι «διανοούμενοι» μορφώνουν τον πολίτη για τα πιο πάνω; Ποιος ο ρόλος των ΜΜΕ; Έχουμε γόνιμο διάλογο επί του θέματος; Κάνουμε βήματα μπροστά; Υπάρχει ελπίδα;
*Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 6.10.2013
ΒΕΛΓΙΟ
Συνεχής διαμάχη μεταξύ Βαλλόνων και Φλαμανδών αποδίδεται κυρίως σε γλωσσικές διαφορές αλλά υποβόσκουν οικονομικές και διαμοιρασμού εξουσίας! Η Ομοσπονδία του Βελγίου προβλέπει συνταγματικά τρεις ομόσπονδες περιοχές (Βαλλονία, Φλάνδρα και Περιοχή Βρυξελλών) και τρεις πολιτιστικές περιοχές (γαλλόφωνους –το γαλλόφωνο τμήμα της Βαλλονίας συν τους γαλλόφωνους των Βρυξελλών, φλαμανδόφωνους –τη φλαμανδική κοινότητα της Φλάνδρας συν τους φλαμανδόφωνους των Βρυξελλών και γερμανόφωνους της Βαλλονίας). Μέσα από αλλεπάλληλες πολιτικές κρίσεις, η πλέον πρόσφατη των οποίων άφησε το Βέλγιο με υπηρεσιακή κυβέρνηση για 540 μέρες, αυξήθηκε η αυτονομία των περιφερειών και περιορίστηκαν οι αρμοδιότητες της Κεντρικής Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης που καλύπτουν τα δημόσια οικονομικά, τις εξωτερικές σχέσεις, τη δικαιοσύνη, την κοινωνική ασφάλιση, μεγάλο τμήμα της δημόσιας ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, θέματα ασφαλείας και ό,τι δεν ανήκει ρητά στις αρμοδιότητες των ομόσπονδων περιοχών.