Του Νίκου Τιμοθέου*
Δεν είναι πια αρκετό να μαθαίνουμε από τις εμπειρίες μας, από την ιστορία –απεναντίας, είναι εν πολλοίς αδύνατο! Όσο γρηγορότερα αλλάζουν τα πράγματα, τόσο λιγότερο σχετική για το μέλλον καθίσταται η εμπειρία! Στο σημερινό γοργά μεταβαλλόμενο κόσμο, πρέπει να μαθαίνουμε από το …μέλλον!
Το δεύτερο μισό της δεύτερης (μετά Χριστό) χιλιετίας, το προσωπικό εισόδημα αυξανόταν κατά 0,1% το χρόνο. Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, η αύξηση ήταν 30 φορές μεγαλύτερη (γύρω στο 3% το χρόνο)! Στην Κύπρο, η αύξηση ήταν ακόμη μεγαλύτερη την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα –ή έτσι νομίζαμε! Στην πραγματικότητα, η πραγματική αύξηση δεν ήταν μεγάλη, απλά ήταν ‘φαινομενική’. Από τη μια την αποτιμούσαμε σε ‘πληθωρισμένες’ αξίες (ιδιαίτερα ακίνητης περιουσίας) και αφετέρου την ‘δημιουργήσαμε’ με δάνεια –μέγα μέρος του ‘εισοδήματος’ και της ‘περιουσίας μας δεν μας …ανήκε! Ανήκε στους δανειστές είτε τους δικούς μας (προσωπικούς ή επιχειρηματικούς) είτε του κράτους!
Και καθώς εμείς ‘ζούσαμε στον κόσμο μας’, επισυνέβαιναν δύο παγκόσμιες επαναστάσεις: Οι διεθνείς αγορές άνοιγαν –η παγκοσμιοποίηση άλλαζε άρδην το καθεστώς των διεθνών χρηματοοικονομικο-εμπορικών σχέσεων- και η τεχνολογία των τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής δημιουργούσαν τεράστιες ‘αρρύθμιστες’ αγορές, στις οποίες σημαίνουσα θέση είχαν (και έχουν) νέες υπερεθνικές επιχειρήσεις, που ανέτρεπαν τους παραδοσιακούς κανόνες! Η χρηματιστηριακή αξία κάποιων από τις εταιρείες αυτές έφθασε να είναι μεγαλύτερη από την ‘αξία’ μεγάλων …χωρών! Και τα έσοδα τους αντίστοιχα! Την ίδια ώρα, ‘εξατμιζόταν’ η αξία παραδοσιακά ‘σταθερών’ εταιρειών ! Η περίπτωση της Amazon.com είναι κλασικό πια παράδειγμα! ‘Σκότωσε’ αλυσίδες βιβλιοπωλείων και παράλληλα άλλαξε δραστικά τον τρόπο που ψωνίζουμε ο,τιδήποτε έχει σχετικά μικρό όγκο ή βάρος, ώστε να αποστέλλεται/παραδίδεται ως δέμα –από βιβλία μέχρι ηλεκτρικά εργαλεία και …ρομπότ σκουπίσματος!
Ένα τσουνάμι εμφανιζόταν στον ορίζοντα, αλλά εμείς βλέπαμε τη …μύτη μας, θαμπωμένοι από τις φούσκες του …αρχοντοχωριατισμού μας!
Η παγκοσμιοποίηση δεν έχει απλά ‘κατεδαφίσει τα τείχη’ ανάμεσα στις χώρες, αλλά έχει δημιουργήσει και περισσότερες επιλογές για τον καταναλωτή με νέους ανταγωνιστές στον κάθε τομέα –συχνά από διαφορετικούς τομείς της οικονομίας.
Η τεχνολογία έχει μετασχηματίσει ταυτόχρονα και τη λειτουργία των επιχειρήσεων! Η αυτοματοποίηση έχει αυξήσει κατακόρυφα την παραγωγικότητα και έχει ‘εξαφανίσει’ χιλιάδες θέσεις εργασίας! Η παγκοσμιοποίηση σε συνδυασμό με την τεχνολογία έχουν εξαφανίσει χιλιάδες μικρομεσαίες και αρκετές μεγάλες εταιρείες στη Δύση, ενώ δημιουργούσε νέες στην Ανατολή! Έχουν ‘καταστρέψει’ σε πολλές χώρες ολόκληρους τομείς της οικονομίας, όπως, πχ, τη μεταποίηση στην Κύπρο!
Σήμερα, περίπου δυόμισι δισεκατομμύρια άνθρωποι (ένας στους τρεις κατοίκους του πλανήτη) έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και τεσσεράμισι δις (περισσότεροι από έξι στους δέκα γήινους) έχουν κινητό τηλέφωνο (με το 40% να είναι ήδη έξυπνα) χρησιμοποιώντας 6,5 δις συνδέσεις (έξυπνες κάρτες SIM)! Τα παιδιά και τα εγγόνια μας έχουν πρόσβαση σε τεράστιους όγκους πληροφοριών μέσω του διαδικτύου, καθισμένα οκλαδόν στο πάτωμα με μια …ταμπλέτα στα γόνατα! Το ίντερνετ έγινε ο αμεσότερος εκφραστής της ‘παγκοσμιότητας’ και της ‘ανοικτοσύνης’! Είναι η πλατφόρμα των παγκόσμιων ανοικτών αγορών! Ο όγκος των συναλλαγών ηλεκτρονικού εμπορίου που πραγματοποιούνται μέσω του διαδικτύου αυξάνεται εκθετικά και έχει φθάσει σε ασύλληπτα μεγέθη!
Αν αποστασιοποιηθούμε λίγο και παρατηρήσουμε τα οικονομικά φαινόμενα των τελευταίων αιώνων και ιδιαίτερα των τελευταίων δεκαετιών, θα διαπιστώσουμε ότι ο οικονομικός κύκλος διακρίνεται σε τέσσερα τεταρτημόρια:
(1) Στο πρώτο, έχουμε την ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ στην επιστήμη, στην τεχνολογία και στο σχεδιασμό –τυπικά παραδείγματα είναι το ιδιωτικό αυτοκίνητο, το αεροπλάνο και ο προσωπικός ηλεκτρονικός υπολογιστής! Η περίοδος αυτή, χαρακτηρίζεται συνήθως από μεγάλες χρονικές περιόδους πειραματισμού και ωρίμανσης και δεν δημιουργεί αφ’ εαυτής σημαντική οικονομική αξία!
(2) Στο δεύτερο τεταρτημόριο, αρχίζει η οικονομική δραστηριότητα και απογειώνεται, συνήθως μέσα από τη ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΥΠΟΔΟΜΩΝ: πχ των δρόμων, των δικτύων διανομής καυσίμων, κοκ για το αυτοκίνητο ή των αεροδρομίων για το αεροπλάνο ή των τηλεπικοινωνιών και του διαδικτύου για τον Η/Υ. Οι εταιρείες που κτίζουν και λειτουργούν τις υποδομές ευημερούν και ‘θεριεύουν’ την περίοδο αυτή –στην οποία γεννιούνται νέοι τομείς της οικονομίας, όπως πχ της αυτοκινητοβιομηχανίας, της τεχνολογίας πληροφορικής, της βιοτεχνολογίας και της γενετικής!
(3) Στο τρίτο, επωφελούνται ΟΛΕΣ οι επιχειρήσεις! Βλέπουμε αξιοποίηση της τεχνολογίας στο μετασχηματισμό των επιχειρησιακών διεργασιών με αποτέλεσμα τη δραστική βελτίωση της παραγωγικότητας. Άμεσο όφελος έχει ο τελικός καταναλωτής, αφού φθάνει σ΄ αυτόν το ‘αποτέλεσμα’ της ‘επανάστασης’ –το νέο προϊόν, όπως πχ το κινητό τηλέφωνο, ο Η/Υ και η πρόσβαση στο διαδίκτυο! Την περίοδο αυτή έχουμε ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΑΣΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ.
(4) Στο τέταρτο, τελευταίο, τεταρτημόριο, έχουμε τη γενίκευση της παραγωγής και διάθεσης, δηλαδή την ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ (commoditization), των νέων προϊόντων και υπηρεσιών, όταν πια τα προσωρινά μονοπώλια που βασίζονταν στην αρχική, αποκλειστική ευρεσιτεχνία καταργούνται, η γνώση ξαπλώνεται πλατιά και γενικεύεται η παραγωγή και η διάθεση των προϊόντων και υπηρεσιών. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από συνεχή πτώση των τιμών. Κλασικά και πάλι παραδείγματα είναι το αυτοκίνητο εσωτερικής καύσης, ο φορητός Η/Υ και το κλασικό κινητό τηλέφωνο –που αρχίζουν να αντικαθίστανται από νέα προϊόντα, όπως το υβριδικό ή το ηλεκτρικό αυτοκίνητο, η ταμπλέτα και το έξυπνο κινητό!
Η μετάβαση από τη ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ, που κράτησε λίγους αιώνες, στην ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ, που κρατά δεκαετίες, χαρακτηρίζεται από διαφορετικούς ΔΥΝΗΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ: Τις πρώτες ύλες αντικατέστησε η πληροφορία, τη θέση της ακίνητης περιουσίας (γης και κτηρίων) πήρε η γνώση και το φθηνό εργατικό αντικατέστησαν οι εξειδικεύσεις, οι ‘δεξιοτεχνίες’ και οι ιδέες!
Η πραγματικότητα είναι ότι η πληροφορία δεν έχει αξία εκτός αν διατίθεται ακριβώς τη στιγμή που την χρειαζόμαστε! Ομοίως, η γνώση δεν έχει ιδιαίτερη αξία εκτός όταν ‘μετατρέπεται’ καινοτομικά σε εμπορεύσιμο προϊόν ή υπηρεσία! Ένας πανεπιστημιακός καθηγητής ιατρικής ή ένας ερευνητής γενετικής ή βιοτεχνολογίας ή βιοπληροφορικής παίρνει ένα μέτριο μισθό! Όταν όμως εφεύρει ένα νέο προϊόν, πχ μια νέα μέθοδο ή ένα νέο μηχάνημα διάγνωσης μιας πλατιά διαδεδομένης ασθένειας ή ένα νέο φάρμακο δημιουργείται τεράστιος πλούτος και αξία!
Η γνώση, επομένως, αποκτά ιδιαίτερη αξία όταν μετατρέπεται σε ‘ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ’, δεξιότητα και εφαρμοσμένη ειδικότητα –αυτές απαντώνται σε σπάνι, ενώ η γνώση διατίθεται πλατιά! Η πρόσβαση στην πληροφορία και τη γνώση είναι πλέον θέμα επιλογής και όχι θέμα κλειστής κοινωνικής τάξης ή κάστας! Από την άλλη, οι δεξιοτεχνίες και η εξειδίκευση απαιτούν εφαρμογή της γνώσης και αξιοποίηση της πληροφορίας! Είναι, κατά συνέπεια, θέμα ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ και ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΥΠΟΔΟΜΗΣ! Μια ματιά σε διάφορες χώρες το αποδεικνύει: Συγκρίνετε από τη μια τη Σουηδία, την Ελβετία και τη Δανία και από την άλλη την Κύπρο, την Ελλάδα και την Πορτογαλία τις πατέντες, που εγγράφονται κατ’ έτος σε κάθε χώρα κατ’ αναλογία πληθυσμού!
Είναι εμφανές ότι στην Κύπρο μείναμε στην ‘προηγούμενη’ εποχή: στα κλειστά επαγγέλματα, στα εργασιακά κεκτημένα, στην εποχή του ‘ακινήτου’ (γης και κτηρίου) φουσκώνοντας εικονικά την αξία τους και την εκμετάλλευση ξένου φθηνού εργατικού δυναμικού! Ακόμη και το χρήμα (το ευρώ) το ‘φουσκώσαμε’ τεχνητά με τα ψηλά επιτόκια! Δυστυχώς, τα τοιχώματα κάθε φούσκας γίνονται λεπτότερα και πιο εύθραυστα όσο μεγαλώνει η φούσκα! Και όταν η ‘μωρή παρθένα’ συνεχίσει να ‘τροφοδοτεί’ τη φούσκα με ‘αέρα’ (πχ την πυραμίδα των τιμών της γης) ή/και όταν ένα αιχμηρό αντικείμενο την αγγίξει (πχ η οικονομική κρίση της Βρετανίας και η υποτίμηση της στερλίνας έναντι του ευρώ), η φούσκα θα σκάσει –στα μούτρα της μωρής παρθένας, με προφανή αποτελέσματα!
Έφθασε η ώρα να προσγειωθούμε στην πραγματικότητα! Να κοιτάξουμε προς το μέλλον! Η ιστορία μας διδάσκει ότι η …ίδια (η ιστορία) συχνά δεν συνιστά ικανή και επαρκή βάση για να σχεδιάσουμε το μέλλον –απεναντίας συχνά η προσκόλληση στην ιστορική παράδοση είναι κακός σύμβουλος για το ‘σχεδιασμό’ της επόμενης μέρας! Και όμως αναπολούν πολλοί ακόμη την ‘καλή’ εποχή Τάσσου Παπαδόπουλου ή Δημήτρη Χριστόφια, την εικονική, δηλαδή, κυπριακή πραγματικότητα και αδυνατούν να ‘ξεκολλήσουν’ από το παρελθόν –τα ‘κεκτημένα’! Αδυνατούν να αντιληφθούν ότι το παρελθόν έχει ξεπεραστεί και πρέπει αφενός να προσαρμοστούμε στους νέους κανόνες της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και αφετέρου να δημιουργήσουμε την υποδομή και το πλαίσιο για καινοτομία: στην παιδεία, στην έρευνα και ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών και στη χρηματοδότηση και υποβοήθηση παλαιών και νέων εταιρειών (start–ups) και στην παραγωγή και προώθηση νέων εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών!
Πρόσφατη εμπειρία μας στην προσπάθεια ομάδων νέων επιστημόνων με εξαιρετικές ιδέες και πρωτότυπα εφαρμογών πληροφορικής να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση για τη συμπλήρωση της ανάπτυξης και την προώθηση υπήρξε τραυματική (επ’ αυτού όμως σε επόμενο)!
Η κρίση θα αλλάξει βίαια όσα δεν θελήσαμε να εκσυγχρονίσουμε ομαλά και σταδιακά! Και θα αγγίξει τους πάντες –επ’ αυτού όμως ελλείψει χώρου θα επανέλθουμε.
Η ανάγκη για δημιουργία θεσμών που να διασφαλίζουν την ‘αυτόματη’ αναγέννηση τους, ώστε να επιτύχουμε ΑΕΙΦΟΡΙΑ, είναι αδήριτη! Τολμούμε και μπορούμε;
Ιδού η …Κύπρος, ιδού και το …πήδημα!
*Δημοσιεύτηκε στον ΠΟΛΙΤΗ στις 10.11.2013