Του Νίκου Τιμοθέου*
- Ο κόσμος αλλάζει ραγδαία! Το τι ξέραμε πριν 10-15 χρόνια, …πέρσι, …χθες, δεν ισχύει πια. Ο κόσμος έχει γίνει ένα μεγάλο ΧΑΩΔΕΣ, ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ πεδίο ανταγωνισμού! Το διαδίκτυο, το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, οι φθηνές τηλεπικοινωνίες, η ελεύθερη πρόσβαση σε χιλιάδες βάσεις δεδομένων και ιστότοπους, οι διεθνείς συνθήκες εμπορίου και η εκμηδένιση των δασμών μάς έχουν ανοίξει ένα διάπλατο παράθυρο σε ολόκληρη την υφήλιο για πληροφόρηση και για να αγοράζουμε οποιοδήποτε προϊόν και πάμπολλες υπηρεσίες από την πολυθρόνα μας. Παρομοίως κι εμείς μπορούμε να πουλήσουμε τα προϊόντα/υπηρεσίες μας σε όλο τον πλανήτη.
- Για ν’ ανταγωνιστούμε με επιτυχία πρέπει από τη μια να αξιοποιούμε στο έπακρον και με τον αποδοτικότερο τρόπο το ΔΙΚΟ ΜΑΣ ΤΟΠΙΚΟ περιβάλλον (ανθρώπους, κοινότητα, δίκτυο) δημιουργώντας ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΑΞΙΑ/ΠΛΟΥΤΟ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΟΥΣ και ταυτόχρονα να παίζουμε αποτελεσματικά το παιχνίδι της ανταγωνιστικότητας και της επιχειρηματικής ηθικής ανά το ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ.
- Αν θέλουμε να επιβιώσουμε, ως παραγωγική χώρα, πρέπει οι επιχειρήσεις μας να κατανοήσουν τη νέα πραγματικότητα και να μάθουν νέους όρους, όπως ΧΑΟΠΛΟΚΟΤΗΤΑ και ΠΑΝΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ (βλ ένθετο), ως συντελεστές συναίσθησης και διαχείρισης της (επιχειρηματικής) ΗΘΙΚΗΣ, που συνιστά σήμερα στρατηγική ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ και ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ.
Η ΧΑΟΠΛΟΚΟΤΗΤΑ, που συνιστά τη σύγκλιση του ΧΑΟΥΣ και της ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑΣ, περιγράφει τη μεταβιομηχανική κοινωνία στην οποία οι επιχειρήσεις οφείλουν να προσαρμοστούν και να δημιουργήσουν ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα! Μια κοινωνία που παρουσιάζει μεγάλη δυσκολία ακόμη και στην εποπτική κατανόηση και σημαντικές εξειδικευμένες (niche) αγορές. Λόγω της χαοπλοκότητας ο άνθρωπος δυσκολεύεται πολύ να κατανοήσει και να ερμηνεύσει τη σημερινή πραγματικότητα! Πόσο μάλλον τι σημαίνει αειφορία!
Η ΠΑΝΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ συνιστά τη συνισταμένη δύο ταυτόχρονων τάσεων: μιας προς την ΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ και μιας προς την ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ! Οι δύο αυτές τάσεις αλληλοενδυναμώνονται σε βάρος της εθνικής προοπτικής! Έχουμε την ανάγκη αφενός προσαρμογής στην τοπική πραγματικότητα και αφετέρου «υπακοής» σε παγκόσμια πρότυπα (πχ ΕΕ, WTO, UN…). Το εθνικό κράτος είναι πολύ μεγάλο για να ληφθεί υπόψη στις (τοπικές) ανάγκες των ανθρώπων και πολύ μικρό για να επηρεάσει τις παγκόσμιες διεργασίες! Παραμένει απλά ακόμη ένας παίκτης στο πολύπλοκο παγκόσμιο δίκτυο και άρα ακόμη ένας συμμέτοχος πολλών επιχειρήσεων! Διαπιστώνουμε την ανάγκη για μια ολοκληρωμένη ποικιλότητα, που προσφέρει τη δυνατότητα για καινοτομία και πνευματική ανάπτυξη –που είναι απολύτως αναγκαίες για τη δημιουργία νέων τύπων επιχειρήσεων/προϊόντων/υπηρεσιών, που να είναι ελκυστικά σε μακρινούς τόπους!
Αποτέλεσμα της χαοπλοκότητας και της παντοπικότητας είναι η ανάγκη για ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΜΕΝΗ (επιχειρηματική) ΗΘΙΚΗ!
Η συγγραφή, όμως, ενός ΚΩΔΙΚΑ ΗΘΙΚΗΣ που να ισχύει σε διαφορετικές κοινωνίες είναι εξαιρετικά δύσκολη, αν όχι αδύνατη, ακόμη και για τις μεγάλες επιχειρήσεις, πόσο μάλλον τις μικρές δικές μας! Γι αυτό, σημαντικό δεν είναι τι λέει η ηγεσία και οι συμμέτοχοι της επιχείρησης αλλά τι κάνουν! Και όμως ο Κώδικας είναι συνυφασμένος με ζωτικές ιδιότητες της επιχείρησης/του επαγγελματία και άρα απαραίτητος.
ΠΙΣΤΗ/ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ
Συνιστά ένα σημαντικό συντελεστή στην ανάπτυξη της (επιχειρηματικής ) ηθικής.
Η μετακίνηση από τις υλικές αξίες στις άυλες, στη μεταβιομηχανική εποχή, έχει προσδώσει στην άυλη αξία της πίστης/εμπιστοσύνης κεντρική θέση, ιδιαίτερα στις οικονομικές συναλλαγές, αλλά και στις επιχειρηματικές συνεργασίες στο τοπικό και στο παγκόσμιο επίπεδο!
Και σίγουρα η πίστη/εμπιστοσύνη προωθείται μέσα από ένα Κώδικα Ηθικής, τα λόγια του οποίου αντικατοπτρίζουν τις πράξεις παρά το αντίστροφο!
ΑΚΡΙΒΕΙΑ
Η επίτευξη ακρίβειας σε ένα Κώδικα Ηθικής που καλείται να ισχύσει σε πολλά ακροατήρια τοπικά και παγκόσμια είναι πρακτικά ανέφικτη. Και πάλιν οι πράξεις υπερισχύουν των λόγων!
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ
Κάθε επιχείρηση αναπτύσσει μια αυτο-αναφορική εκτίμηση της ταυτότητας της, μέσω της οποίας προβάλλεται στο περιβάλλον της, συσχετίζεται μ’ αυτό, το (συν)διαμορφώνει και επηρεάζεται απ’ αυτό! Ο Κώδικας Ηθικής συμβάλλει στην προβολή αυτή και άρα η διαμόρφωση του συμβάλλει στη διαμόρφωση της ταυτότητας της επιχείρησης και της θέσης της στο δίκτυο (σχέσεων) της και ενσωματώνεται σ’ αυτό!
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ
Η εταιρική στρατηγική ΜΙΑΣ ΩΡΙΜΗΣ ΗΘΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, να πηγάζει από την αρχική δήλωση ΑΞΙΩΝ, ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ και ΟΡΑΜΑΤΟΣ και να διαμορφώνεται γραμμικά κατά μάλλον στατικό τρόπο. Στην πραγματικότητα όμως η συνεχής διεργασία επίτευξης ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ είναι μαθησιακή με αποτέλεσμα η διαμόρφωση στρατηγικής να είναι δυναμική και να εμφανίζεται/κρίνεται λογική μόνον εκ των υστέρων! Ως συνεπακόλουθο, συχνά οι πράξεις αποκλίνουν των λόγων! Και αυτό δεν πρέπει να θεωρείται ως απόκλιση από τον Κώδικα Ηθικής, αλλά ως αποτέλεσμα της διεργασίας μάθησης!
«ΑΔΕΙΑ/ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ»
Η «αποδοχή» της επιχείρησης από το «δίκτυο» της βασίζεται σε κοινά αποδεκτά «συστήματα πίστεων», που «κατασκευάζονται/διαμορφώνονται» ενσυνείδητα ή τυχαία/ακούσια από «καλές/ηθικές» πρακτικές (όπως πχ ΕΚΕ) ή/και «κακές/ανήθικες» πρακτικές (όπως πχ σκάνδαλα). Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ συνιστά ένα τέτοιο σύστημα που κατασκευάζεται/διαμορφώνεται μέσω γλώσσας, συμβολισμών και τελετουργικού και νομιμοποιεί και εκλογικεύει τις εταιρικές αποφάσεις ανάλογα με την ισχύ και την επιρροή της επιχείρησης στο δίκτυο της. Η νομιμοποίηση αυτή σχετίζεται άμεσα με την εικόνα και τη φήμη που διαμορφώνουν για την επιχείρηση/οργανισμό οι ομάδες συμμετόχων της. Η ερμηνεία που δίνουν στον Κώδικα Ηθικής έχει μεγάλη σημασία. Όταν είναι θετική δημιουργεί αξία, ενώ όταν είναι αρνητική την καταστρέφει!
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ
Σε ταραχώδεις εποχές (όπως τη σημερινή), ο Κώδικας Ηθικής καθοδηγεί την επιχείρηση στη διαχείριση κινδύνου για να διασφαλίσει ότι οι προμηθευτές της προσφέρουν ασφαλή προϊόντα/υπηρεσίες, οι επενδυτές συνεχίζουν να την βρίσκουν ελκυστική, οι πελάτες της παραμένουν πιστοί…! Ο Κώδικας Ηθικής σταθεροποιεί το ταραχώδες περιβάλλον και το κάμνει πιο προβλέψιμο.
Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΗΘΙΚΗΣ ΩΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ
ΠΙΣΤΗ/ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ/ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ προάγονται μέσα από τον Κώδικα Ηθικής, αλλά δεν εξαρτώνται απ’ αυτόν –παρά από τις ΠΡΑΞΕΙΣ! Ούτως ή άλλως, οι πράξεις προηγούνται των λόγων, άρα και του Κώδικα Ηθικής –που «κατασκευάζεται» ως αποτίμηση του ηθικού προφίλ, των «συστημάτων πίστεων» που δημιουργούν οι πράξεις!
Ο Κώδικας Ηθικής εξελίσσεται δυναμικά, αν και αργά, επειδή ο κόσμος/η κοινωνία αλλάζει συνεχώς και άρα και η αγορά! Έτσι, οφείλει να αλλάζει και η εταιρική στρατηγική αειφορίας! Κατά συνέπεια, είναι ουτοπία να περιμένει κάποιος ότι θα υπάρχει απόλυτη ακρίβεια ανάμεσα στα λόγια και τις πράξεις. Ούτως ή άλλως, οι επιχειρήσεις συνίστανται από θνητούς που δεν αναμένουμε να είναι τέλειοι!
Τη μεγαλύτερη διάρκεια «ζωής» έχουν οι ΕΤΑΙΡΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ και όχι τα συστήματα πίστεων και ο κώδικας ηθικής ή ακόμη η στρατηγική αειφορίας ή οι επιμέρους στρατηγικοί στόχοι –που οφείλουν να μεταβάλλονται με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες του κόσμου!
……………………
Εντέλει, αυτό που φαίνεται να έχει τη μεγαλύτερη πιθανότητα δημιουργίας αξίας και αειφορίας είναι η Αριστοτελική διδασκαλία συνεχούς προσπάθειας εφαρμογής των (ΕΤΑΙΡΙΚΩΝ) ΑΞΙΩΝ με τη βοήθεια ενός ρεαλιστικού Κώδικα Ηθικής!
- Υπό το φως των πιο πάνω, ας αναλογιστούμε πώς συμπεριφερθήκαμε/ συμπεριφερόμαστε, ως επαγγελματίες/ επιχειρηματίες, επιχειρήσεις, πολιτικοί, κράτος, αφότου ενταχθήκαμε στην ΕΕ και κατά πόσο συναισθανθήκαμε/συναισθανόμαστε ότι για μας ζωτικός χώρος είναι πια ολόκληρη η Ευρώπη και, μέσω της, όλος ο πλανήτης, ενώ ταυτόχρονα τοπική παραγωγική κοινότητα/δίκτυο είναι οι υπάλληλοι/ συνεργάτες/ προμηθευτές/ υπεργολάβοι/ μέτοχοι/ καταθέτες/ δανειστές/ ρυθμιστές/επόπτες… μας -αν, δηλαδή, κατανοήσαμε τη χαοπλοκότητα και την παντοπικότητα που διακρίνουν το περιβάλλον μας!
- Ας βγάλουμε τα συμπεράσματα μας και ας προσαρμοστούμε στις απαιτήσεις των καιρών!
*Πρόεδρος Κυπριακού Ινστιτούτου Επιχειρηματικής Ηθικής www.ebency.org
**Δημοσιεύτηκε ελαφρά συντομευμένο στον ΠΟΛΙΤΗ στις 19.5.2014
ΧΑΟΠΛΟΚΟΤΗΤΑ – ΠΑΝΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ
ΧΑΟΠΛΟΚΟΤΗΤΑ (Χάος+Πολυπλοκότητα,
chaoplexity=chaos+complexity)
ΠΑΝΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ (παγκοσμιοποίηση+τοπικότητα, glocalization=globalization+localization/regionalization)